قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

حارث بن عمرو بن حجر کندى
هنگامى که حارث بن عمرو بن حجر کندى تازى به فرمانروائى رسيد و نعمان بن منذر بن امرؤ القيس را کشت، قباد کسى را پيش او فرستاد و پيغام داد:
«ميان ما و پادشاهى که پيش از تو بود پيمانى بسته شده است و من مى‏خواهم تو را ببينم.» 
قباد زنديقى بود که به نيکوکارى مى‏پرداخت و از خون ريختن بيزار بود و با دشمنان خود مدارا و نرمى مى‏کرد حارث از مسالمت‏جوئى قباد سوء استفاده نمود و گستاخ شد و بر او خروج کرد.
اين جنگ به صلح انجاميد و با يک ديگر آشتى کردند بر اين قرار که از تازيان هيچ کس از فرات نگذرد و بدين سوى نيايد.
بعد، حارث کندى به طمع دستبرد افتاد و ياران خويش را فرمان داد که از فرات بگذرند و بر سواد عراق بتازند و به تاراجگرى پردازند.
قباد که اين خبر شنيد، دانست که آن تاخت و تاز به دست حارث صورت گرفته است.
از اين رو، وى را فراخواند و همينکه به نزد او آمد، گفت:
«گروهى از دزدان عرب چنين و چنان کرده‏اند ...» حارث جواب داد:
«من خبر ندارم و من هم نمى‏توانم جلوى اعراب را بگيرم جز به پول و لشکر.»
حارث در پى اين سخن، از قباد قسمتى از سواد عراق را خواست و قباد نيز شش ناحيه بزرگ را در اختيار وى گذاشت.
بعد، حارث بن عمرو کسى را پيش تبع (به ضم تاء و فتح باء مشدد) که در يمن بود فرستاد تا او را به حمله بر شهرهاى ايران برانگيزد.
تبع بدين انديشه لشکرى آراست و روانه شد تا به حيره رسيد.
در آن جا فرود آمد و برادرزاده خود شمر ذو الجناح (شمر: به فتح شين و کسر ميم) را به جنگ قباد فرستاد.
در جنگى که ميان شمر و قباد روى داد، قباد شکست خورد و گريخت و به رى رفت. شمر به تعقيب او پرداخت و در رى او را گرفت و کشت.
تبع سپس شمر را به خراسان گسيل داشت و پسر خود، را نيز به سغد فرستاد و گفت:
«هر يک از شما که زودتر به چين رسيد، او فرمانرواى چين خواهد بود.» هر يک از آن دو نيز لشکرى بزرگ با خود داشت. گفته مى‏شد که بر روى هم ششصد و چهل هزار سرباز داشتند.
تبع، همچنين، برادرزاده ديگر خود، يعفر، را به روم فرستاد.
يعفر در قسطنطنيه فرود آمد و به جنگ پرداخت و مردم روم شرقى به فرمان وى درآمدند و حاضر شدند که خراج بپردازند.
يعفر، بعد به رم رفت و رم را محاصره کرد. ولى در اين هنگام لشکريان وى دچار طاعون شدند و روميان از اين فرصت استفاده کردند و بر آنان حمله بردند و همه را کشتند و از آنان هيچ کس رهائى نيافت.
شمر ذو الجناح نيز به سمرقند رفت و آن شهر را در ميان گرفت ولى از اين محاصره سودى نبرد و نتوانست شهر را بگشايد.
در آن احوال شنيد که پادشاه سمرقند مرد بى‏خردى است و دخترى دارد که کارها به دست وى مى‏گردد.
براى آن دختر هديه بسيار گرانبهائى فرستاد و پيام داد:
«من تنها بدين انگيزه در اين جا آمده‏ام که با تو زناشوئى کنم و با خود چهار هزار صندوق پر از طلا و نقره آورده‏ام. اين گنجينه را پيش تو مى‏گذارم و به چين مى‏روم. اگر توانستم به سرزمين چين دست يابم تو زن من خواهى بود و اگر در آن جنگ کشته شدم اين دارائى تعلق به تو خواهد داشت.
دختر همينکه پيام او را شنيد، گفت:
«من پيشنهاد او را مى‏پذيرم. بگوييد که صندق‏هاى زر و سيم را بفرستد.» شمر نيز چهار هزار صندوق براى او فرستاد که در هر صندوق دو مرد جنگى نهفته بود.
سمرقند چهار دروازه داشت و شمر در برابر هر دروازه نيز دو هزار سرباز گماشت و چنين قرار گذاشت که هر گاه زنگى نواخته شود حمله آغاز کنند.
همينکه صندوق‏ها به درون شهر رفتند، شمر در ميان مردم بانگ بر آورد و زنگ‏ها نواخته شد.
به شنيدن صداى زنگ، جنگجويان از ميان صندوق‏ها بيرون جستند و دروازه‏ها را گرفتند و گشودند.
سپاهيان شمر نيز از بيرون به درون شهر ريختند و مردم را کشتند و دارائى شهر را تاراج کردند.
شمر، پس از اين پيروزى رهسپار چين شد و ترکان چين را نيز شکست داد و بر شهرهاى ايشان دست يافت.
در آن جا ديد که حسان بن تبع از او پيش افتاده و سه سال زودتر به چين رسيده است.
اين دو سردار عرب در آن سرزمين ماندند تا هنگامى که در گذشتند. بنا به گفته‏اى: بيست و يک سال در چين با هم زيستند.
و نيز گفته شده است:
«آن دو تن، از همان راهى که آمده بودند برگشتند و غنائم و بردگان و گوهرهاى گرانبهائى را که در سفر جنگى خود به دست آورده بودند پيش تبع بردند.
آنگاه همه به شهرهاى خود بازگشتند و تبع در يمن در گذشت. پس از او نيز ديگر هيچ کسى به عزم جنگ از يمن بيرون نرفت.
مدت فرمانروائى تبع صد و بيست و يک سال بود و گفته شده است که آئين يهود داشت.
ابن اسحاق گفته است:
آخرين تبع، که تبان اسعد ابو کرب نام داشت، هنگامى که از شرق لشکر کشيد و شهرهايى را گرفت راه خود را به مدينه انداخت ولى در آغاز که از آن جا گذشت به مردم شهر آسيبى نرساند و يکى از پسران خود را به نمايندگى از سوى خود در آن جا گماشت.
ولى پسر او را در مدينه با نيرنگ و فريب کشتند.
تبان اسعد همينکه خبر کشته شدن پسر خود را شنيد رهسپار مدينه شد با اين انديشه که آن شهر را ويران کند و مردم شهر را از پاى در آورد.
اهل مدينه همينکه خبر حمله او را شنيدند براى دفاع از شهر گرد هم آمدند و تحت فرماندهى رئيس خود- عمرو بن طله، يکى از فرزندان عمرو بن مبذول از قبيله بنى النجار- براى پيکار با لشکريان تبان حرکت کردند.
مردم مدينه، روز با دشمنان خود مى‏جنگيدند و شب براى ايشان خوراک مى‏فرستادند. بدين گونه، سربازان دشمن نمک‏گير مى‏شدند و روز حاضر نبودند که به سختى بجنگند و خون مهمانداران خويش را بريزند.
از اين رو مدتى طول کشيد و شهر به تصرف در نيامد.
در اين گير و دار، دو پيشواى مذهب يهود از قبيله بنى قريظه پيش تبان اسعد آمدند.
اين دو دانشمند بدو گفتند:
«ما از کارى که تو مى‏خواهى بکنى خبر دار شديم. بهتر است که از اين کار دست بردارى چون اگر هم تمام موانع را از پيش بردارى و شهر را تصرف کنى، ميترسيم که به زودى به کيفر اعمال خود برسى.» تبان پرسيد:
«براى چه؟» جواب دادند:
«زيرا اين شهر ويژه پيغمبر بزرگى است که از قريش خواهد آمد و اين جا خانه او خواهد شد.» تبان که اين سخن شنيد از کارى که مى‏خواست بکند دست کشيد و به جنگ پايان داد و فريفته سخنان آن دو تن شد و دين‏ ايشان را پذيرفت و پيرو آنان گرديد.
يکى از آن دو دانشمند يهودى کعب، و ديگرى اسد ناميده مى‏شد.
اين تبع، يعنى تبان اسعد، و يارانش تا پيش از آن تاريخ بت‏پرستى مى‏کردند.
او از مدينه به مکه رفت که در سر راهش بود. و به کعبه پارچه‏هاى گرانبها آويخت و پرده‏هائى پوشاند. او نخستين کسى بود که کعبه را پرده کشيد.
تبان، همچنين، براى حرم کعبه درى ساخت و قفل و کليد قرار داد.
از آن جا به يمن رفت و کسان خود را به مذهب يهود فرا خواند.
ولى مردم از پذيرفتن اين آئين خوددارى کردند تا سرانجام که قرار شد با آتش درباره وى داورى کنند.
در آن روزگار آتش ميانشان داورى مى‏کرد چون عقيده داشتند که آتش ستمگر را مى‏سوزاند ولى به ستمديده زيانى نمى‏رساند.
از اين رو، تبان، که به حقانيت خود ايمان داشت، پيشنهاد مردم را پذيرفت و داورى آتش را قبول کرد و به مردم گفت:
«پيشنهاد شما بجاست.» از اين رو مردم با بت‏هائى که داشتند و آن دو دانشمند يهودى نيز، که همراه تبان آمده بودند، با تورات‏هائى که بگردن انداخته بودند پيش رفتند تا به جائى که آتش افروخته شده بود رسيدند و در محلى که آتش فوران مى‏کرد حلقه زدند.
آتش بيرون جست و همه را فرا گرفت و بت‏ها و همه مردان حمير را که بتى با خود داشتند، سوزاند ولى آن دو پيشواى مذهب يهود زيانى نديدند و فقط پيشانى آنان از گرمى آتش عرق کرده بود.
قوم حمير که چنين ديدند به آئين تبان، که مذهب يهود بود، گرويدند.
پيش از اين رويداد، شافع بن کليب صدفى، که کاهنى بود به نزد اين تبع آمده بود.
تبع، يعنى تبان اسعد، از او پرسيد:
«آيا قومى را ديده‏اى که پادشاهى آنان برابر با پادشاهى من باشد؟» جواب داد:
«نه، جز پادشاهى ملوک غسان، فرمانروائى ديگرى را نديدم.» پرسيد:
«آيا هيچ پادشاهى ديدى که قدرتش بيش از قدرت او باشد؟» پاسخ داد:
«آرى، پادشاهى را مى‏بينم که نيک نهاد و نيکوکار است، دستى توانا او را يار است، ستايش او در زبور بسيار است، وصف امت او در کتاب‏هاست، با روشنى از تيرگى خواهد کاست، او احمد پيغمبر خدا است، خوشا به حال امتش هنگامى که او به نبوت بر خواهد خاست.
او يکى از فرزندان لؤى ، همچنين يکى از فرزندان قصى است.»
تبع، که اين سخنان شنيد، زبور را خواند و در آنجا وصف پيغمبر اکرم، صلى الله عليه و سلم را يافت.
پس از اين تبع، که تبان اسعد ابو کرب بن ملکيکرب بود، ربيعة بن نصر لخمى به پادشاهى رسيد.
بعد از درگذشت ربيعه نيز، پادشاهى در يمن به حسان بن تبان اسعد برگشت.
ربيعه، هنگامى که بر کرسى فرمانروائى نشست، شبى خوابى ديد که دچار نگرانى و هراس شد و هيچ معبر و کاهن و جادوگرى نماند که او وى را فرا نخواند.
پس از آن که همه پيشش گرد آمدند به آنان گفت:
«خوابى ديده‏ام که مرا هراسان کرده است. به من بگوييد که تعبيرش چيست.» در پاسخ گفتند:
«خواب خود را باز گوى.» گفت:
«اگر خواب خود را براى شما شرح دهم، مطمئن نيستم که از عهده تعبير آن بر مى‏آئيد.» به شنيدن اين سخن، يکى از آنان گفت:
«اگر پادشاه مى‏خواهد از تعبير خواب خود اطمينان حاصل‏ کند بايد به دنبال سطيح و شق بفرستد. اين دو تن، پادشاه را از هر چه بپرسد، آگاه خواهند کرد.» سطيح، نامش ربيع بن ربيعه بود و او را ذئبى مى‏خواندند زيرا از دوده ذئب بن عدى بود شق (به کسر شين) نيز، شق بن مصعب بن يشکر بن انمار بود.
بارى، ربيعه در پى اين دو تن فرستاد و سطيح زودتر از شق رسيد.
ربعه، همينکه سطيح را در برابر خود يافت، از خوابى که ديده بود و تعبير آن پرسيد.
سطيح جواب داد:
«تو در خواب جمجمه‏اى ديدى که از تاريکى بيرون آمد و در زمين بهمه‏اى افتاد و هر صاحب جمجمه‏اى از آن خورد.
ربيعه گفت:
«درست گفتى و در اين باره هيچ اشتباهى نکردى. اکنون بگو ببينم که تعبير آن چيست؟» جواب داد:
«به چرندگان و پرندگانى که در ميان دو حره هستند، سوگند مى‏خورم که مردم حبشه در سرزمين شما فرود خواهند آمد و بر زمين‏هائى که ميان ابين تا جرش قرار گرفته، دست‏ خواهند يافت.» پادشاه بدو گفت:
«اى سطيح به پدرت قسم که تحمل اين رويداد بسيار سخت و دردناک است. اين واقعه کى اتفاق خواهد افتاد. در روزگار من يا بعد از آن؟» پاسخ داد:
«شصت يا هفتاد سال بعد از آن.» پرسيد:
«وقتى مردان حبشى بر سلطنت يمن دست يافتند آيا پادشاهى ايشان دوام خواهد يافت يا اين رشته گسسته خواهد شد؟» جواب داد:
«پس از هفتاد و اندى سال، بساط فرمانروائى ايشان برچيده خواهد شد، بعد، همه به بيچارگى و آوارگى خواهند افتاد.
گروهى از ايشان کشته و گروهى ديگر، از يمن گريزان خواهند گرديد.» پادشاه پرسيد:
«حمله بر يمن را چه کسى فرماندهى خواهد کرد؟» جواب داد:
«ارم ذى يزن که از عدن برخواهد خاست و هيچيک از کسانى را که در يمن بر سر کارند زنده نخواهد گذاشت.» ربيعه پرسيد:
«آيا چيرگى و فرمانروائى او پايدار خواهد ماند يا پايان خواهد يافت؟» پاسخ داد:
«فرمانروائى او ناپايدار خواهد بود و کسى هم که به آن پايان خواهد داد پيغمبرى است پاک و پارسا که بدو وحى مى‏رسد از عالم بالا ... او مردى است، از فرزندان غالب بن فهر بن مالک بن نضر، که پادشاهى تا روز رستاخيز- يعنى روزى که جهان به پايان مى‏رسد- در خاندان وى خواهد ماند.» پرسيد:
«آيا اين جهان هستى پايان خواهد يافت؟» پاسخ داد:
«آرى، جهان روزى به پايان خواهد رسيد و در آن روز همه مردم، از اولين تا آخرين، گرد هم خواهند آمد و به کارهاى آنان رسيدگى خواهد شد، نيکو کاران به خوشبختى خواهند رسيد و بد کاران به تيره بختى خواهند افتاد.» پادشاه گفت:
«اى سطيح، آيا آنچه مى‏گوئى راست است؟» سطيح جواب داد:
«آرى، به بامداد و عصر و شامگاه، هنگامى که آسمان رنگ عوض مى‏کند، سوگند که هر چه به تو خبر دادم راست است.» درين هنگام سطيح از پيش ربيعه بيرون رفت و شق به درون آمد.
ربيعه بدو گفت:
«اى شق، خوابى ديده‏ام که مرا هراسان کرده است. بگو ببينم که اين چه خوابى است و تعبيرش چيست؟» ربيعه، پس از اين پرسش خاموش شد و از آنچه سطيح گفته بود حرفى نزد تا بنگرد که آيا سخنان سطيح و شق با هم يکسان خواهد بود يا نه.
شق در پاسخ وى گفت:
«آرى، تو جمجمه‏اى را در خواب ديدى که از تاريکى بيرون آمد و در ميان باغ و بيشه‏اى افتاد و هر ذى روحى از آن خورد.» پادشاه که اين سخن شنيد، گفت:
«درست گفتى و هيچ اشتباهى نکردى، اکنون بگو ببينم که تعبير اين خواب چيست؟» شق پاسخ داد:
«به آدميانى که در ميان دو حره به سر مى‏برند، سوگند مى‏خورم که سياهان به سرزمين شما فرود خواهند آمد و آنچه زمين در ميان ابين و نجران است تصرف خواهند کرد.» پادشاه گفت:
«اى شق، به پدرت قسم که تحمل اين رويداد بسيار سخت و ناگوار است. بگو ببينم که چنين آسيبى چه وقت بدين سرزمين خواهد رسيد؟» جواب داد:
«چندى پس از روزگار فرمانروائى تو ... و همينکه ازين واقعه مدتى سپرى شد، مردى بزرگ و بلند پايه برخواهد خاست و شما را رهائى خواهد بخشيد و در کام کسانى که به شما تاخته‏اند تلخ‏ترين شرنک خوارى و سر افکندگى را خواهد ريخت. او پسرى است که پست نيست و هيچ گمانى درباره وى نمى‏رود. او از خانواده ذى يزن خروج خواهد کرد.» پادشاه پرسيد:
«آيا فرمانروائى او دوام خواهد يافت يا پايان خواهد پذيرفت؟» جواب داد:
«فرمانروائى او پايان خواهد يافت آنهم به دست پيامبرى که برانگيخته و فرستاده خداوند است. کسى است که در ميان دينداران و نيک‏نهادان راستى و درستى و داد و دهش خواهد آورد و تا روزى که جهان هستى به پايان رسد، فرمانروائى در ميان کسان او برقرار خواهد بود.» پادشاه پرسيد:
«آن روز چه روزى است؟» جواب داد:
«روزى که کارداران به پاداش کارهاى خود مى‏رسند و از آسمان‏ها بانگى به گوش مى‏خورد که زندگان و مردگان آن را مى‏شنوند و در وقت معينى همه گرد هم مى‏آيند.» ربيعة بن نصر، پس از آن که پرسش از آن دو تن را به پايان رساند، پسران و ساير افراد خانواده خود را، بنا بر آنچه صلاح ايشان مى‏دانست، روانه عراق ساخت.
از بازماندگان ربيعة بن نصر، نعمان بن منذر پادشاه حيره است.
او نعمان بن منذر بن عمرو بن امرؤ القيس بن عمرو بن عدى، پسر همين ربيعة بن نصر پادشاه است.
بارى، پس از درگذشت ربيعة بن نصر و رسيدن پادشاهى يمن به حسان بن تبان بن ابو کرب بن ملکيکرب بن زيد بن عمرو ذو الاذعار، آنچه موضوع حبشه را پيش آورد و موجب بيرون رفتن سلطنت از چنگ حمير شد، اين بود که حسان- همچنان که شيوه همه تبع‏ها، يعنى پادشاهان يمن بود- مردم يمن را گرد آورد و مى‏خواست به سراسر سرزمين‏هاى عرب و عجم لشکر کشى کند.
همينکه به عراق رسيد، قبيله‏هاى عرب يمنى از فرمان وى‏ سر پيچيدند و از همراهى با او خوددارى کردند و با عمرو، برادر حسان، از در سازش در آمدند و گفت و گو کردند و قرار گذاشتند که حسان را بکشند و او را به پادشاهى بنشانند.
عمرو پيشنهادشان را پذيرفت و همه موافقت کردند جز ذو رعين حميرى که او را از انجام چنين کارى منع کرد.
ولى عمرو بدو گوش نداد و اندرزش را نپذيرفت. از اين رو ذو رعين نامه‏اى بر گرفت و نوشت:
  ألا من يشترى سهرا بنوم؟ سعيد من يبيت قرير عين‏
  فاما حمير غدرت و خانت فمعذرة الإله لذى رعين‏
 (زنهار، کيست که بيدارى را به بهاى خواب بخرد؟
خوشبخت کسى است که با دلى آسوده و خوابى آرام شب را به صبح مى‏رساند.
پس چنانچه مردم حمير نيرنگى به کار بردند و خيانت کردند، ذو رعين معذور خواهد بود.) بعد، اين نامه را بست و مهر کرد و پيش عمرو برد و بدو گفت:
«اين را پيش خود نگاه دار.» او نيز چنين کرد.
حسان، همينکه شنيد برادرش عمرو و قبائل يمن بر ضد او شوريده‏اند، به عمرو گفت:
  يا عمرو لا تعجل على منيتى فالملک تأخذه بغير حشود
 (اى عمرو براى نابودى من شتاب روا مدار زيرا اين‏ پادشاهى را بدون لشکر کشى نيز خواهى گرفت.) ولى عمرو جز به کشتن حسان به چيز ديگرى خرسند نمى‏شد تا اين که سرانجام در محل رحبه مالک- که مى‏گويند: در آن زمان فرضه نعم خوانده مى‏شد- خونش را ريخت.
پس از کشتن برادر به يمن بازگشت ولى دچار بى‏خوابى گرديد. از اين رو درد خود را با پزشکان در ميان نهاد و از بى‏خوابى شکايت کرد و درمان آن را خواست.
يکى از پزشکان بدو گفت:
«کسى که از روى بى‏انصافى، به ناحق خون برادر يا يکى از خويشان خود را بريزد هرگز خواب راحت به چشمش نخواهد آمد.» عمرو که اين سخن شنيد، بر همه کسانى که او را به کشتن برادرش واداشته بودند، خشم گرفت.
و همه را از دم تيغ گذراند تا به ذو رعين رسيد و همينکه خواست او را نيز بکشد، ذو رعين گفت:
«من مدرکى براى پاکى و بى‏گناهى خود دارم.» عمرو پرسيد:
«اين مدرک چيست؟» ذو رعين جواب داد:
«نامه‏اى را که در نزدت به امانت نهاده‏ام بيرون بياور.» عمرو نامه او را بيرون کشيد و آن دو بيت را خواند و از کشتن وى در گذشت.
ديرى نپائيد که عمرو نيز در گذشت و با مرگ او قوم حمير پراکنده شد و فرمانروائى آنان پايان يافت.
من (ابن اثير) مى‏گويم:
آنچه در بالا گفته شد روايتى بود که ابو جعفر طبرى.
هنگام سخن درباره کشته شدن قباد در رى و دست يافتن تبع بر شهرها پس از کشته شدن قباد، نقل کرده و با نقل اين روايت مرتکب لغزشى بزرگ و نکوهيده شده است. نادرستى اين روايت روشن‏تر از آن است که نيازى به ياد آورى داشته باشد. و اگر ما شرط نکرده بوديم که هيچ قسمت از تاريخ او را از قلم نيندازيم و مطالب و معانى آن را بى‏کم و کاست بياوريم، بى‏گمان خوددارى از نقل اين روايت را شايسته‏تر مى‏دانستيم.
غلط در روايت او يکى اين است که مى‏گويد قباد در رى کشته شد در صورتى که مورخان ايرانى و غيره همه اتفاق دارند بر اين که قباد در زمان معلوم و معينى به مرگ طبيعى مرد. مدت فرمانروائى او نيز- چنان که پيش از اين ذکر کرديم- معلوم است. و جز در اين روايت، در هيچ جاى ديگر، هيچ کسى نگفته است که کشته شد.
پس از مرگ قباد پسرش خسرو انوشيروان به جايش نشست و اين هم از «قفانبک» مشهورتر است. اگر پادشاهى ايران، پس از قباد به قوم حمير رسيده بود، پس چگونه پسر قباد توانست پس از پدر بر تخت سلطنت نشنيد و در پادشاهى چنان توانا و نيرومند گردد که شاهان ديگر به فرمان وى‏ در آيند و روميان بدو خراج بپردازند؟
طبرى، همچنين مى‏گويد:
تبع، پادشاه يمن، پسر خود، حسان، را به چين و شمر را به سمرقند فرستاد و برادرزاده خود را به روم شرقى گسيل داشت و او قسطنطنيه را گرفت و از آن جا به رم رفت و آن شهر را محاصره کرد.
من سر در نمى‏آورم! مگر وسعت و جمعيت يمن و حضرموت چقدر است تا در اين دو جا آنقدر سرباز باشد که عده‏اى از آنها در محل براى پاسدارى شهرها بمانند و سپاهى در اختيار تبع باشد و سپاهى را حسان به سرزمين پهناورى ببرد مانند چين که آن همه لشکر و جنگجو دارد، سپاهى نيز در زير فرماندهى برادرزاده‏اش با پادشاهى مانند شاهنشاه ايران در افتد و او را شکست دهد و- شهرهاى او را بگيرد و بعد با همين سپاه شهرى مانند سمرقند را با آن بزرگى و عظمت و بسيارى جمعيت محاصره کند، سپاهى را نيز يعفر به روم شرقى ببرد و قسطنطنيه را بگشايد! مسلمانان با وجود کثرت جمعيت و بسيارى و پهناورى کشورهاى خود- که يمن از حيث جمعيت و لشکر کمترين قسمت آن بود- کوشيدند تا قسطنطنيه يا سرزمين‏هاى پيرامون آن را بگيرند و نتوانستند، درين صورت چگونه قسمتى از لشکريان يمن همراه تبع به قسطنطنيه رفتند و آن جا را گرفتند؟
اينها رواياتى است که انديشه‏ها از پذيرفتنش خوددارى مى‏کنند و گوش‏ها از شنيدنش بيزارند.
سپس مى‏گويد:
دست يابى تبع بر سرزمين‏هاى ايران و روم و چين بعد از کشته شدن قباد بود، يعنى در روزگار پسرش، انوشيروان.
در اين مسئله اختلافى نيست که پيغمبر اکرم، صلى الله عليه و سلم، در روزگار انوشيروان به جهان آمد و مدت فرمانروائى انوشيروان چهل و هفت سال بود.
در اين هم چون و چرائى نيست که پس از چيرگى حبشه بر يمن، پادشاهى حيره بر افتاد و آخرين پادشاهشان نيز ذو نواس بود.
سلطنت حمير پيش از ذو نواس متزلزل شده و نظامش از هم گسيخته بود که مردم حبشه در آن طمع کردند و آن را گرفتند.
دست يابى ايشان بر يمن نيز در روزگار قباد بود. در اين صورت چگونه ممکن است پادشاهى حبشيان در عهد قباد از يمن بر افتاده باشد و تبع پادشاه يمن هم، پيش از تسلط حبشه بر يمن، قباد را کشته و کشورش را گرفته باشد؟
چنين چيزى مردود است و وقوع آن محال و باور نکردنى است.
فرمانروائى حبشيان در يمن هفتاد سال، و به گفته برخى، بيش از اين مدت به درازا کشيد و انقراض فرمانروائى ايشان نيز در پايان شاهنشاهى انوشيروان بود. آنچه در اين باره گفته شده مشهور و حديث سيف ذى يزن نيز روشن است.
پس از رفتن حبشيان، يمن همچنان در دست ايرانيان بود تا مسلمانان آن را گرفتند.
چگونه درست در مى‏آيد که مدت فرمانروائى تبع، پادشاهى که شهرهاى ايران را گرفت و مدت سلطنت ساير شاهان حمير که پس از او آمدند و مدت تسلط حبشيان که هفتاد سال بود، همه در روزگار انوشيروان باشد که پادشاهى وى چهل و اندى سال بيش‏تر نبود؟
و اين شگفت‏آور است که مدت بعضى از آنها که هفتاد سال است سپرى مى‏شود پيش از آن که چهل و اندى سال سپرى گردد!
اگر ابو جعفر طبرى درباره اين نکات انديشيده بود، بى‏گمان از نقل آن روايت خوددارى مى‏کرد.
از آن شگفت‏آورتر اين که گفته است:
پس از اين تبع، ربيعة بن نصر لخمى به پادشاهى نشست.
اين ربيعه، جد عمرو بن عدى، خواهرزاده جذيمه است.
عمرو بعد از دائى خود، جذيمه، در روزگار ملوک الطوائفى، نود و پنج سال پيش از پادشاهى اردشير بابکان، به پادشاهى حيره رسيده بود و در ميان اردشير و قباد نزديک به بيست پادشاه در سلسله ساسانيان قرار داشتند. چگونه جد عمرو پس از قباد به پادشاهى رسيد در صورتى که روزگارى بدين درازى پيش از قباد مى‏زيسته است؟
اگر اين رويداد را ابو جعفر طبرى، به قول خود، زير عنوان «سخن درباره رويدادهاى روزگار قباد» شرح نمى‏داد، احتمال مى‏رفت که تأويلى در آن است.
بعد هم به اين اندازه قناعت نکرده و، پس از شرح لشکر- کشى تبع، گفته است: او قباد را کشت و شهرهاى وى را گرفت.
اما ابن اسحاق مى‏گويد:
از تبابعه، يعنى شاهان يمن، کسى که به سوى مشرق لشکر کشيد تبع اخير بود و منظورش از «تبع اخير» آخرين تبعى است که به مشرق رفت و شهرهايى را گشود.
ابن اسحاق و ديگران، همچنين، مى‏گويند:
پس از در گذشت پادشاهى که به شهرهاى شرقى دست يافت، عده‏اى ديگر از تبابعه سلطنت کردند و بعد، از ميان رفتند و تا مدتى دراز کار يمن بيسر و سامان بود تا حبشيان به طمع تصرف يمن افتادند و بدان سرزمين تاختند.
شگفتا! اگر آن تبع که لشکر کشى به مشرق کرده در روزگار قباد مى‏زيسته، پس آخرين پادشاه يمن که کشورش از دستش رفته در زمان بنى اميه به سر مى‏برده و فرمانروائى حبشيان در يمن نيز مدتى پس از خلافت عباسيان بوده است و اسلام هم سيصد سال بعد از فرمانروائى تبابعه يمن بايد آغاز شود تا اين سخن درست در آيد.
بعد او مى‏گويد:
عمرو بن طله انصارى بر تبع خروج کرد و گفته شده است که اين عمرو، در حاليکه پيرى سالخورده شده بود، به ديدار پيغمبر اکرم، صلى الله عليه و سلم، هنگامى که از غزوه بدر باز مى‏گشت، نائل شد.
اين هم دليل بطلان آن است که مسلمانان، هنگامى که به شهرهاى ايران حمله بردند، ايرانيان در نامه‏ها و گفت و گوهائى که مى‏کردند، مانند هميشه به تازيان مى‏گفتند:
«شما کم‏ترين و خوارترين و ناچيزترين مردم هستيد.» تازيان نيز به اين حقيقت اقرار مى‏کردند.
اگر زمان سلطنت تبعى که به شرق لشکر کشيده و به ايران تاخته بود، نزديک به زمان حمله اعراب به ايران بود، بى‏گمان عرب در برابر آن اهانت خاموش نمى‏نشست و جواب مى‏داد:
«ما ديروز به کشور شما حمله برديم و پادشاهتان را کشتيم و شهرهاى شما را گرفتيم و به بهره‏بردارى از زنان و دارائى شما پرداختيم.» پس خاموشى تازيان از دادن چنين پاسخى به ايرانيان نشانه آن است که يا در روزگارى بسيار کهن بر ايران چيره شده يا هرگز چيرگى نيافته‏اند.
از اين گذشته، ايرانيان به چنين حمله‏اى از سوى عرب به ايران نه در قديم و نه در روزگار جديد، اقرار نمى‏کنند و برآنند که پادشاهى در ايران از عهد کيومرث- که به گفته برخى از ايشان همان آدم ابو البشر است- تا ظهور اسلام انقطاع نيافته، جز در دوره ملوک الطوائفى، و در اين دوره هم سلسله سلطنت پادشاهان ايران در برخى از شهرها بکلى قطع نشده است.
درباره تبعى هم که به لشکر کشى پرداخت و شهرهايى را گرفت، ميان مورخان اختلاف بسيار است. نام او را برخى شمر بن غش و برخى ديگر تبع اسعد خوانده و گفته‏اند که او شمر ذو الجناح را به سمرقند يا جاهاى ديگر فرستاد.
از اين گونه اختلافات زياد است و ذکر همين اندازه براى نشان دادن نادرستى آن کافى است.

متن عربی:

لما ملك الحارث بن عمرو بن حجر الكندي العرب وقتل النعمان بن المنذر ابن امرئ القيس، كما ذكرناه، بعث إليه قباذ: إنه قد كان بيننا وبين الملك الذي كان قبلك عهد، وأحب لقاءك. وكان قباذ زنديقاً يظهر الخير ويكره الدماء ويداري أعداءه. فخرج إليه الحارث والتقيا واصطلحا على أن لا يجوز الفرات أحدٌ من العرب، فطمع الحارث الكندي فأمر أصحابه أن يقطعوا الفرات ويغيروا على السواد، فسمع قباذ فعلم أنه من تحت يد الحارث، فاستدعاه، فحضر، فقال له: إن لصوصاً من العرب صنعت كذا وكذا، فقال: ما علمت ولا أستطيع ضبط العرب إلا بالمال والجنود. وطلب منه شيئاً من السواد، فأعطاه ستة طساسيج، وأرسل الحارث بن عمرو إلى تبع، وهو باليمن، يطمعه في بلاد العجم، فسار تبع حتى نزل الحيرة، وأرسل ابن أخيه شمراً ذا الجناح إلى قباذ، فحاربه فهزمه شمرٌ حتى لحق بالري، ثم أدركه بها فقتله، ثم وجه تبع شمراً إلى خراسان، ووجه ابنه حسان إلى السغد، وقال: أيكما سبق إلى الصين فهو عليه، وكان كل واحد منهما في جيش عظيم، يقال: كانا في ستمائة ألف وأربعين ألفاً؛ وأرسل ابن أخيه يعفر إلى الروم، فنزل على القسطنطينية، فأعطوه الطاعة والإتاوة، ومضى إلى رومية فحاصرها فأصاب من معه طاعون، فوثب الروم عليهم فقتلوهم ولم يفلت منهم أحد.
وسار شمر ذو الجناح إلى سمرقند فحاصرها، فلم يظفر بها، وسمع أن ملكها أحمق وأن له ابنةً، وهي التي تقضي الأمور، فأرسل إليها هديةً عظيمةً، وقال لها: إنني إنما قدمت لأتزوج بك ومعي أربعة آلاف تابوت مملوءة ذهباً وفضة أنا أدفعها إليك وأمضي إلى الصين، فإن ملكت كنت امرأتي وإن هلكت كان المال لك.
فلما بلغتها الرسالة قالت: قد أجبته فليبعث المال؛ فأرسل أربعة آلاف تابوت في كل تابوت رجلان. ولسمرقند أربعة أبواب، ولكل باب ألفا رجل، وجعل العلامة بينهم أن يضرب بالجرس. فلما دخلوا البلد صاح شمر في الناس وضرب بالجرس، فخرجوا وملكوا الأبواب ودخل المدينة فقتل أهلها وحوى ما فيها وسار إلى الصين فهزم الترك ودخل بلادهم ولقي حسان بن تبع قد سبقه إليها بثلاث سنين، فأقاما بها حتى ماتا؛ وكان مقامهما فيما قيل إحدى وعشرين سنة، وقيل: عادا في طرقهما حتى قدما على تبع بالغنائم والسبي والجواهر، ثم انصرفوا جميعاً إلى بلادهم، ومات تبع باليمن فلم يخرج أحد من اليمن غازياً بعده.
وكان ملكه مائة وإحدى وعشرين سنة؛ وقيل تهودٌ.
قال ابن إسحاق: كان تبع الآخر وهو تبان أسعد أبو كرب حين أقبل من المشرق بعد أن ملك البلاد جعل طريقه على المدينة، وكان حين مر بها في بدايته لم يهج أهلها وخلف عندهم ابناً له فقتل غيلةً فقدمها عازماً على تخريبها واستئصال أهلها، فجمع له الأنصار حين سمعوا ذلك ورئيسهم عمرو ابن الطلة أحد بني عمرو بن مبذول من بني النجار وخرجوا لقتاله، وكانوا يقاتلونه نهاراً ويقرونه ليلاً. فبينما هو على ذلك إذ جاءه حبران من بني قريظة عالمان، فقالا له: قد سمعنا ما تريد أن تفعل، وإنك إن أبيت إلا ذلك حيل بينك وبينه ولم نأمن عليك عاجل العقوبة. فقال: ولم ذلك ؟ فقالا: إنها مهاجر نبي من قريش تكون داره. فانتهى عما كان يريد وأعجبه ما سمع منهما فاتبعهما على دينهما، واسمهما كعب وأسد، وكان تبع وقومه أصحاب أوثان. وسار من المدينة إلى مكة، وهي طريقه، فكسا الكعبة الوصائل والملاء، وكان أول من كساها، وجعل لها باباً ومفتاحاً، وخرج متوجهاً إلى اليمن فدعا قومه إلى اليهودية فأبوا عليه حتى حاكموه إلى النار، وكانت لهم نار تحكم بينهم فيما يزعمون تأكل الظالم ولا تضر المظلوم. فقال لقومه: أنصفتم. فخرج قومه بأوثانهم وخرج الحبران بمصاحفهما في أعناقهما حتى قعدوا عند مخرج النار، فخرجت النار فغشيتهم وأكلت الأوثان وما قربوا معها ومن حمل ذلك من رجال حمير، وخرج الحبران تعرق جباههما لم تضرهما، فأصفقت حمير على ديته.
وكان قدم على تبع قبل ذلك شافع بن كليب الصدفي، وكان كاهناً، فقال له تبع: هل تجد لقومٍ ملكاً يوازي ملكي ؟ قال: لا إلا لملك غسان. قال: فهل تجد ملكاً يزيد عليه ؟ قال: أجد لبار مبرور، أيد بالقهور، ووصف في الزبور، وفضلت أمته في السفور، يفرج الظلم بالنور، أحمد النبي، طوبى لأمته حين يجي، أحد بني لؤي، ثم أحد بني قصي ! فنظر تبع في الزبور فإذا هو يجد صفة النبي، صلى الله عليه وسلم.
ثم ملك بعد تبع هذا، وهو تبان أسعد أبو كرب بن ملكيكرب، ربيعة بن نصر اللخمي، فلما هلك ربيعة رجع الملك باليمن إلى حسان بن تبان أسعد.
فلما ملك ربيعة رأى رؤيا هالته فلم يدع كاهناً ولا ساحراً ولا عائفاً إلا أحضره وقال لهم: رأيت رؤيا هالتني فأخبروني بتأويلها. فقالوا: اقصصها علينا. فقال: إن أخبرتكم بها لم أطمئن إلى خبركم بتأويلها، فلما قال ذلك قال له رجلٌ منهم: إن كان الملك يريد ذلك فليبعث إلى سطيح وشق فهما يخبرانك عما سألت. واسم سطيح ربيع بن ربيعة بن مسعود بن مازن بن ذئب بن عدي بن غسان، وكان يقال له الذئبي نسبةً إلى ذئب بن عدي، وشق بن مصعب بن يشكر بن أنمار.
فبعث إليهما، فقدم عليه سطيح قبل شق، فلما قدم عليه سطيح سأله عن رؤياه وتأويلها. فقال: رأيت جمجمة، خرجت من ظلمة، فوقعت بأرض بهمة، فأكلت منها كل ذات جمجمة ؟ قال له الملك: ما أخطأت منها شيئاً، فما عندك في تأويلها ؟ فقال: أحلف بما بين الحرتين من حنش ليهبطن أرضكم الحبش فليملكن ما بين أبين إلى جرش. قال الملك: وأبيك يا سطيح إن هذا لغائظ موجع، فمتى يكون أفي زماني أم بعده ؟ قال: بل بعده بحين ستين سنة أو سبعين يمضين من السنين. قال: هل يدوم ذلك من ملكهم أو ينقطع ؟ قال: بل ينقطع لبضع وسبعين يمضين من السنين، ثم يقتلون بها أجمعون ويخرجون منها هاربين. قال الملك: ومن الذي يلي ذلك ؟ قال: يليه إرم ذي يزن، يخرج عليهم من عدن، فلا يترك أحداً منهم باليمن. قال: فيدوم ذلك من سلطانهن أو ينقطع ؟ قال: بل ينقطع، يقطعه نبي زكي، يأتيه الوحي من العلي، وهو رجل من ولد غالب بن فهر بن مالك بن النضر، يكون الملك في قومه إلى آخر الدهر. قال: وهل للدهر من آخر ؟ قال: نعم، يوم يجمع فيه الأولون والآخرون، ويسعد فيه المحسنون، ويشقى فيه المسيئون. قال: أحق ما تخبرنا يا سطيح ؟ قال: نعم والشفق، والغسق، والفلق إذا اتسق، إن ما أنبأتك به لحق.
ثم قدم عليه شق فقال: يا شق إني رأيت رؤيا هالتني فأخبرني عنها وعن تأويلها ! وكتمه ما قال سطيح لينظر هل يتفقان أم يختلفان. قال: نعم، رأيت جمجمة، خرجت من ظلمة، فوقعت بين روضة وأكمة، فأكلت منها كل ذات نسمة.
فلما سمع الملك ذلك قال: ما أخطأت شيئاً، فما تأويلها ؟ قال: أحلف بما بين الحرتين من إنسان، لينزلن أرضكم السودان، وليملكن ما بين أبين إلى نجران. قال الملك: وأبيك يا شق ! إن هذا لغائظ، فمتى هو كائن ؟ قال: بعدك بزمان، ثم يستنقذكم منهم عظيم ذو شان، ويذيقهم أشد الهوان، وهو غلام ليس بدنيً ولا مزن، يخرج من بيت ذي يزن. فلا يترك أحداً منهم باليمن قال: فهل يدوم سلطانه أم ينقطع ؟ قال: بل ينقطع برسول مرسل، يأتي بالحق والعدل، بين أهل الدين والفضل، يكون الملك في قومه إلى يوم الفصل. قال: وما يوم الفصل ؟ قال: يوم تجزى فيه الولاة، ويدعى من السماء بدعوات، ويسمع منها الأحياء والأموات، ويجتمع فيه الناس للميقات.
فلما فرغ من مسألتهما جهز بنيه وأهل بيته إلى العراق بما يصلحهم، فمن بقية ربيعة بن نصر كان النعمان بن المنذر ملك الحيرة، وهو النعمان بن المنذر بن النعمان بن المنذر بن عمرو بن امرئ القيس بن عمرو بن عدي بن ربيعة بن نصر ذلك الملك.
فلما هلك ربيعة بن نصر واجتمع ملك اليمن إلى حسان بن تبان بن أبي كرب بن ملكيكرب بن زيد بن عمرو ذي الأذعار، كان مما هيج أمر الحبشة وتحول الملك عن حمير أن حسان سار بأهل اليمن يريد أن يطأ بهم أرض العرب والعجم، كما كانت التبابعة تفعل. فلما كان بالعراق كرهت قبائل العرب من اليمن المسير معه فكلموا أخاه عمراً في قتل حسان وتمليكه، فأجابهم إلى ذلك إلا ما كان من ذي رعين الحميري، فإنه نهاه عن ذلك، فلم يقبل منه، فعمد ذو رعين إلى صحيفة فكتب فيها.
ألا من يشتري سهراً بنومٍ ؟ ... سعيدٌ من يبيت قرير عينٍ
فإمّا حميرٌ غدرت وخانت ... فمعذرة الإله لذي رعين
ثم ختمها وأتى بها عمراً فقال: ضع هذه عندك، ففعل. فلما بلغ حسان ما أجمع عليه أخوه وقبائل اليمن قال لعمرو:
يا عمرو لا تعجل عليّ منيتي ... فالملك تأخذه بغير حشود
فأبى إلا قتله، فقتله بموضع رحبة مالك، فكانت تسمى فرضة نعم فيما قيل، ثم عاد إلى اليمن فمنع النوم منه، فسأل الأطباء وغيرهم عما به وشكا إليهم السهر، فقال له قائل منهم: ما قتل أحدٌ أخاه أو ذا رحم بغياً إلا منع منه النوم. فلما سمع ذلك قتل كل من أشار عليه بقتل أخيه حتى خلص إلى ذي رعين، فلما أراد قتله قال: إن لي عندك براءة. قال: وما هي ؟ قال: أخرج الكتاب الذي استودعتك. فأخرجه فإذا فيه البيتان، فكف عن قتله، ولم يلبث عمرو أن هلك، فتفرقت حمير عند ذلك.
قلت: هذا الذي ذكره أبو جعفر من قتل قباذ بالري وملك تبع البلاد من بعد قتله من النقل القبيح والغلط الفاحش، وفساده أشهر من أن يذكر، فلولا أننا شرطنا أن لا نترك ترجمة من تاريخه إلا ونأتي بمعناها من غير إخلال بشيء لكان الإعراض عنه أولى. ووجه الغلط فيه أنه ذكر أن قباذ قتل بالري، ولا خلاف بين أهل النقل من الفرس وغيرهم أن قباذ مات حتف أنفه في زمان معلوم، وكان ملكه مدة معلومة، كما ذكرناه قبل، ولم ينقل أحد أنه قتل إلا في هذه الرواية. ولما مات ملك ابنه كسرى أنوشروان بعده، وهذا أشهر من: قفا نبك، ولو كان ملك الفرس انتقل بعد قباذ إلى حمير، كيف كان ملك ابنه بعده وتمكن في الملك حتى أطاعه ملوك الأمم وحملت الروم إليه الخراج ! ثم ذكر أيضاً أن تبعاً وجه ابنه حسان إلى الصين وشمراً إلى سمرقند وابن أخيه إلى الروم وأنه ملك القسطنطينية وسار إلى رومية فحاصرها، فيا ليت شعري ! ما هو اليمن وحضرموت حتى يكون بهما من الجنود ما يكون بعضهم في بلادهم لحفظها، وجيش مع تبع، وجيش مع حسان يسر بهم إلى مثل الصين في كثرة عساكره ومقاتلته، وجيش مع ابن أخيه تبع يلقى به مثل كسرى ويهزمه ويملك بلاده ويحاصر به مثل سمرقند في كبرها وعظمها وكثرة أهلها، وجيش مع يعفر يسير بهم إلى ملك الروم ويملك القسطنطينية ! والمسلمون مع كثرة ممالكهم واتساعها وكثرة عددهم قد اجتهدوا ليأخذوا القسطنطينية أو ما يجاورها واليمن من أقل بلادهم عدداً وجنوداً فلم يقدروا على ذلك، فكيف يقدر عليه بعض عساكر اليمن مع تبع ؟ هذا مما تأباه العقول، وتمجه الأسماع.
ثم إنه قال: إن ملك تبع بلاد الفرس والروم والصين وغيرها كان بعد قتل قباذ، يعني أيام ابنه أنوشروان، ولا خلاف أن مولد النبي، صلى الله عليه وسلم، كان في زمن أنوشروان، وكان ملكه سبعاً وأربعين سنة، ولا خلاف أيضاً أن الحبشة لما ملكت اليمن انقرض ملك حمير منه، وكان آخر ملوكهم ذا نواس. وكان ملك حمير قد اختل قبل ذي نواس، وانقطع نظامهم حتى طمعت الحبشة فيه وملكته، وكان ملكهم اليمن أيام قباذ، وكيف يمكن أن يكون ملك الحبشة الذي هو مقطوع به أيام قباذ ويكون تبع هو الذي ملك اليمن قد قتل قباذ وملك بلاده قبل أن تملك الحبشة اليمن ؟ هذا مردود محال وقوعه، وكان ملك الحبشة اليمن سبعين سنة، وقيل أكثر من ذلك، وكان انقراض ملكهم في آخر ملك أنوشروان، والخبر في ذلك مشهور، وحديث سيف ذي يزن في ذلك ظاهر، ولم يزل اليمن بعد الحبشة في يد الفرس إلى أن ملكه المسلمون، فكيف يستقيم أن ينقضي ملك تبع الذي هو ملك بلاد فارس ومن بعده من ملوك حمير وملك الحبشة وهو سبعون سنة في ملك أنوشروان وكان ملكه نيفاً وأربعين سنة ؟ وهذا أعجب أن مدة بعضها سبعون سنة تنقضي قبل مضي نيف وأربعين سنة، ولو فكر أبو جعفر في ذلك لاستحيا من نقله.
وأعجب من هذا أنه قال: ثم ملك بعد تبع هذا ربيعة بن نصر اللخمي، وهذا ربيعة هو جد عمرو بن عدي ابن أخت جذيمة، وكان ملك عمرو والحيرة بعد خاله جذيمة أيام ملوك الطوائف قبل ملك أردشير بن بابك بخمس وتسعين سنة، وبين أردشير وقباذ ما يقارب عشرين ملكاً، وكيف يكون جد عمرو وقد ملك بعد قباذ وهو قبله بهذا الدهر الطويل ؟ ولو لم يترجم أبو جعفر على هذه الحادثة بقوله: ذكر الحوادث أيام قباذ، لكان يحتمل تأويلاً فيه، ثم ما قنع بذلك حتى قال، بعد أن قص مسير تبع: وقتل قباذ وملك البلاد.
وأما ابن إسحاق فإنه قال: إن الذي سار إلى المشرق من التبابعة هو تبع الأخير، ويعني بقوله تبع الأخير أنه آخر من سار إلى المشرق وملك البلاد، فإن ابن إسحاق وغيره يقولون إن الذي ملك البلاد المشرقية لما توفي ملك بعده عدة تبابعة ثم اختل أمرهم زماناً طويلاً حتى طمعت الحبشة فيهم وخرجت إلى اليمن. فليت شعري إذا كان هذا تبع في أيام قباذ فلا شك أن تبعاً الأخير الذي أخذ منه اليمن يكون في زمن بني أمية ويكون ملك الحبشة اليمن بعد مدة من ملك بني العباس، ويكون أول الإسلام من ثلاثمائة سنة من ملكهم أيضاً مما بعدها حتى يستقيم هذا القول.
ثم إنه قال: إن عمر بن طلحة الأنصاري خرج إلى تبع، وعمر هذا قيل إنه أدرك النبي، صلى الله عليه وسلم، شيخاً كبيراً ومات عند مرجعه من غزوة بدر. ومن الدليل على بطلانه أيضاً أن المسلمين لما قصدوا بلاد الفرس ما زالت الفرس تقول لهم عند مراسلاتهم ومحاوراتهم في حروبهم: كنتم أقل الأمم وأذلها وأحقرها والعرب تقر لهم بذلك، فلو كان ملك تبع قريب العهد لقالت العرب: إننا بالأمس قتلنا ملككم وملكنا بلادكم واستبحنا حريمكم وأموالكم، فسكوت العرب عن ذلك وإقرارها للفرس دليل على بعد عهده أو عدمه، على أن الفرس لا تقر بذلك لا في قديم الزمان ولا في حديثه، فإنهم يزعمون أن ملكهم لم ينقطع من عهد جيومرث، الذي هو آدم في قول بعضهم، إلى أن جاء الإسلام، إلا أيام ملوك الطوائف، وكان لملوك الفرس طرف من البلاد في ذلك الزمان لم ينقطع انقطاعاً كلياً، على أن أصحاب السير قد اختلفوا في تبع الذي سار وملك البلاد اختلافاً كثيراً، شمر بن غش، وقيل: تبع أسعد، وإنه بعث إلى سمرقند شمراً ذا الجناح، إلى غير ذلك من الاختلافات التي لا طائل فيها. وهذا القدر كافٍ في كشف الخطأ فيه.

از کتاب: کامل تاريخ بزرگ اسلام و ايران، عز الدين على بن اثير (م 630)، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خليلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش.

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com