قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

منظور از «الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ» در قرآن

 

منظور از «الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ» که در قرآن از آن سخن گفته شده است، در حقيقت درختي است بنام «زقوم» که در قعر جهنم مي رويد. درخت‌ زقوم‌ درختي‌ است‌ كه‌ ميوه‌اي‌ تلخ‌ و بسيار بدمزه‌ دارد و اهل‌ دوزخ‌ به‌ تناول‌ آن‌ مجبور ساخته‌ شده‌ و به‌سختي‌ آن‌ را مي‌خورند و اين‌ همان‌ ميهماني‌ و ضيافت‌ آنان‌ است‌.
خداوند متعال مي فرمايد: «وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَانًا كَبِيرًا» (اسراء 60).
يعني: «و ياد كن‌ هنگامي‌ را كه‌ به‌تو گفتيم‌: به‌ راستي‌ پروردگارت‌ همه‌ مردم‌ را احاطه‌ كرده ‌است‌ و آن‌ رؤيايي‌ را كه‌ به‌ تو نمايانديم‌، جز براي‌ آزمايش‌ مردم‌ قرار نداديم‌» مراد از آن‌ رؤيا: چشمديد عيني‌رسول‌ خدا صلي الله عليه وسلم در سفر شبانه‌ «اسراء» بود وخداوند آن‌را «رؤيا» ناميد، زيرا در شب‌ روي‌ داد. مراد از آزمايش‌ (فتنه‌): ارتداد گروهي‌ بود كه‌ قبلا اسلام‌ آورده‌ بودند ولي‌ هنگامي‌ كه‌ رسول‌ خدا صلي الله عليه وسلم آنهارا از سفر اسراي‌ خويش‌ خبر دادند، آنها در اين‌ آزمايش‌ ناكام‌ شده‌ و به‌ ارتداد گراييدند. به‌قولي‌ ديگر: خداي‌ سبحان‌ كشتار قريش‌ در بدر را به‌ آن‌ حضرت‌ صلي الله عليه وسلم در خواب‌ نشان‌ داد. «و» نيز «آن‌ درخت‌ لعنت‌شده‌ در قرآن‌ را» جز آزمايشي‌ براي‌ مردم‌ قرار نداديم‌، اين‌ درخت‌ كه‌ در دورترين‌ مكان‌ از رحمت‌ حق‌ تعالي‌، يعني‌در قعر دوزخ‌ قرار دارد عبارت‌ است‌ از: درخت ‌«زقوم‌»، و آزمايش‌ در آن‌ از اين‌ قرار است‌ كه‌ ابوجهل‌ و غير وي‌ به‌ مسلمانان‌ گفتند: «رفيق‌ شما به‌ اين‌ پنداراست‌ كه‌ آتش‌ جهنم‌ سنگ‌ را مي‌سوزاند اما در عين‌ حال‌ مي‌گويد: در جهنم ‌درخت‌ مي‌رويد، آخر چگونه‌ چنين‌ چيزي‌ ممكن‌ است‌؟». «و ما آنان‌ را بيم‌ مي‌دهيم‌ ولي‌ جز بر طغيان‌ شديد آنها نمي‌افزايد» يعني‌: ما با نزول‌ آيات‌ آنان‌ را بيم‌ مي‌دهيم‌ ولي‌ فرستادن‌ آيات‌ جز افزودن‌ بر كفرشان‌ هيچ‌ فايده‌اي‌ به‌ حالشان‌ نمي‌كند. (انواراقرآن).
علامه عبدالرحمن سعدي در تفسير خود مي نويسد: « بيشتر مفسرين بر اين باورند که منظور شب اسرا است . يعني ما ديداي را که در شب معراج براي تو ميسر و ممکن کرديم، و [نيز] درخت نفرين شده (زقوم) که در ته دوزخ مي رويد و در قرآن ذکر شده است، را جز وسيلۀ آزمايش مردم قرار نداده ايم.
اين دو چيز مايۀ فتنۀ مردم قرار گرفتند تا جياي که کافران بر کفر خود پافشاري کردند و شر آنان بيشتر شد، و برخي از افرادي که ايمانشان ضعيف بود از ايمان خود برگشتند، زيرا اموري که پيامبر آنها را خبر داده بود مبني بر اين که در يک شب از مسجد الاقصي به سوي آسمانها رفته است، حسب ظاهر و با توجه به امکانات مادي غير ممکن بود. و نيز پيامبر از وجود درختي خبر داده بود که در اعماق جهنم مي رويد، اين نيز از چيزهاي خلاف عادت بود و باعث شد تا آنها پيامبر را تکذيب کنند. پس چطور بود اگر آيات و امور خارق العادۀ بزرگ را مشاهده مي کردند؟ آيا [در چنين شرايطي] نياوردن معجزات بهتر نيست؟ البته که بهتر است ، زيرا آوردن معجزات بزرگ سبب مي شود که شر و بدي آنان بشتر شود. بنابراين خداوند بر آنها رحم نمود و معجزات بزرگ را براي آنها نياورد. 
و از اينجا مي توان دريافت که عدم تصريح به چيزهاي بزرگ در قرآن و سنت که در زمان هاي اخير پديدار شده است، بسي بهتر است، زيرا ممکن بود که مردم آن زمان چنين چيزهايي را نپذيرند، و اين باعث مي شد تا دلهاي برخي از مومنان دچار ترديد شود و نيز مانعي مي شد تا کساني که اسلام نياورده اند آنها را از ورود به اسلام باز دارد و از اسلام گريزان شوند . خداوند کلمات عام و فراگيري را بيان نموده که تمام آنچه را که رخ مي دهد دربر مي گيرد.»
و در جاي ديگري خداوند متعال مي فرمايد: «أَذَلِكَ خَيْرٌ نُّزُلًا أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ * إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِّلظَّالِمِينَ * إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ * طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّيَاطِينِ * فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ * ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ * ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِيمِ» (صافات 62-68).
ترجمه و تفسير: «« أَذَلِكَ خَيْرٌ نُّزُلًا» آيا نعمت هايي که بيان نموديم براي بهشتيان بهتر است يا انواع عذابي که در جهنّم مي باشد؟ پس، از اين دو غذا کداميک بهتر است؛ خوراکي که در بهشت است؟ يا خوراک اهل جهنم؟ و خوراک اهل جهنّم« شَجَرَةُ الزَّقُّومِ إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِّلظَّالِمِينَ» درخت زقّوم است که آن را مايه عذاب و شکنجه کساني قرار داده ايم که با کفر ورزيدن و ارتکاب گناهان بر خود ستم کرده اند. « إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ» زقّوم درختي است که در وسط جهنّم مي رويد. پس محل برآمدن و محل روئيدن را دارد. و بد بودن محل کاشته شدن آن مبين بد و زشت بودن نهالي است که در آن جا کاشته شده است. بنابراين خداوند ما را با بيان جايي که در آن مي رويد از بد بودن آن آگاه نموده است. نيز با بيان حالت ميوه آن زشتي آن را به ما گوشزد مي نمايد.
« طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّيَاطِينِ» شکوفه و ميوه آن انگار کلّه هاي شيطان است، و بي نهايت بد مزه است و شکم هاي مجرمين را قطعه قطعه مي کند، چاره اي از آن ندارند و نمي توانند به جاي آن چيزي ديگر را انتخاب کنند. بنابراين فرمود:« فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ» آنان از آن مي خورند و شکم هايشان را پُر مي کنند. پس اين خوراک اهل دوزخ است و چه بد خوراکي است خوراک آنها! 
سپس نوشيدني دوزخيان را بيان مي کند و مي فرمايد:« ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا» سپس آنان بعد از خوردن اين خوراک، « لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ» آب بسيار داغي را مي نوشند. همان گونه که خداوند متعال مي فرمايد:« وَإِن يستَغِيثُوا يغَاثُوا بِمَآءِ کَالمُهلِ يشوِِي الوُجُوهِ بِئس الشَّرابُ وَسَآءَت مُرتَفَقَاَ» واگر طلب کمک کنند با آب داغي که چهره ها را کباب مي کند به فريادشان رسيده مي شود. بدنوشيدني و بد جايگاهي است و همان طور که فرموده است:« وَسُقُوا مَآءَ حَمِيمَاَ فَقَطَّعَ أَمعَآءَهُم » و آب داغي نوشانيده مي شوند، پس روده هايشان را تکه تکه مي کند.
« ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِيمِ» سپس سرانجام و جايگاهشان به سوي دوزخ است و به سوي آن بر مي گردند تا عذاب سخت آن و گرماي بزرگش را بچشند که هيچ بدبختي بالاتر از اين برايشان نيست.» (تفسير علامه سعدي).

والله اعلم
وصلي الله وسلم علي محمد وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com