قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

 مسجد اموى



گرد آورندگان مقاله : فاروق گنجی پور- مجتبی نخل احمدی
 


هنگاميكه درباره ى اماكن تاريخى كشور سوريه و بخصوص شهر دمشق سخن مى گوييم بى شک مسجد اموى گل سرسبد اين بناهاى تاريخيست . مسجد اموى يا مسجد بزرگ دمشق يكى از قديميترين مساجد و در عين حال يكى از زيباترين مساجد عالم اسلاميست . بناى اين مسجد به طوريست كه دل هر زائر يا توريستى را مى ربايد و خود را در قلب آن جاى مى دهد.


تاريخ قبل از بناى مسجد اموى 
مردم كشور سوريه سالهاى سال در زير سلطه ى حكم روميها و بيزانسيها بوده اند . تا اينكه در سال ۶۳۵ ميلادى ( ۱۴ هجرى ) و به دعوت خود مردم سوريه ، لشكر اسلام وارد سوريه شد و مردم آن را از زير سلطه ى بيزانسيها رها كردند.


هنگاميكه مسلمانان دمشق را آزاد كردند ، به فكر ساخت مسجدى در محل فعلى مسجد اموى شدند . آن مكان اهميت و قدسيت خاصى داشت ، چرا كه هزاران سال به عبادت اختصاص داده شده بود و معابد زيادى در آن برپا شده بود . قديميترين معبدى كه در آن مكان بنا شده است ، تاريخش به ۱۰۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح برميگردد ، معبدى كه دمشقيان آن را براى پرستش «حدد» برپا كرده بودند . بعد از آن ، در عهد روميها معبد بسيار بزرگى در آن مكان براى پرستش «جوپيتر» ساخته شد ، كه تا اين لحظه قسمتى بقاياى آن پا برجاست .

اطراف اين معبد حصار بزرگى برپا گرديده بود كه طول آن به ۳۸۰ متر و عرض آن به ۳۰۰ متر مى رسيد و بناى اصلى معبد در داخل اين حصار قرار داشت . دقيقا در محلى كه اكنون مسجد اموى در آن برپا شده است . اين معبد ، مستطيل شكل و طول آن ۱۵۶ متر و عرض آن ۹۷ متر بوده است . دروازه ى ورودى اين معبد (تنها اثر باقيمانده از معبد) هم اكنون در ديوار بيرونى ضلع جنوبى مسجد در پشت محراب قابل رؤيت است . پس از انتشار دين مسيحيت و پيروزى آن بر بت پرستى ، معبد جوپيتر در اواخر قرن چهارم ميلادى تبديل به عبادتگاه مسيحيان شد و در ضلع شمال غربى آن كليسايى به نام «يوحنا» ساخته شد .


پس از فتح دمشق به دست مسلمانان ، اين معبد بين مسلمانان و مسيحيان تقسيم شد و قسمت غربى آن به مسيحيان و قسمت شرقى آن به مسلمانان اختصاص داده شد. مسمانان هم به نوبه خود در قسمت خود مسجدى به نام «صحابه» ساختند .

تاريخ بناى مسجد اموى 
از زمان فتح دمشق ( ۶۳۵ ميلادى ) تا سال ۷۰۵ ميلادى ( ۸۶ هجرى ) ، يعنى به مدت هفتاد سال مسلمانان در آن مسجد كوچک به عبادت خداوند مشغول بودند . تا اينكه در اين سال وليد بن عبدالملك ، خليفه ى ششم اموى تصميم گرفت مسجد بزرگى متناسب با تعداد و شخصيت مسلمانان بسازد . چراكه در آن زمان دمشق پايتخت خلافت اموى بود و علاوه بر مسيحيانى كه مسلمان شده بودند ، تعداد زياد ديگرى هم بر جمعيت شهر دمشق افزوده شده بودند . به همين دليل به فكر ساخت مسجد اموى شد .


اولين قدم براى ساخت مسجد ، مهيا كردن زمين براى ساخت آن بود . به همين دليل خليفه ى اموى شروع به مذاكره با مسيحيان كرد تا اينكه ازنيمه ى غربى معبد دست بكشند . و پس از مذاكرات موفق شد به اين هدف خود دست يابد ، به اين شرط كه به مسيحيان زمين ماعوض براى ساخت كليسا اختصاص داده شود . اين كار صورت گرفت و زمينى در نزديكى مسجد اموى به مسيحيان داده شد تا در آن براى خود كليسايى بنا كنند . اين كليسا تا به امروز پابرجاست و به كليساى «مريَمِيّه» معروف مى باشد .

پس از گرفتن كل زمين معبد ، وليد بن عبدالملك نقشه ى ساخت مسجد را در آن پياده كرد . ابتدا مسجد صحابه و كليساى يوحنا و بقاياى معبد جوپيتر تخريب شد . سپس مسجد به طورى كه با شعائر اسلامى مطابقت داشته باشد به بهترين وجه ممكن ساخته شد ، به طوريكه در آن زمان مسجدى زيباتر از آن در روى زمين وجود نداشت . وليد بن عبدالملك هم اين تصميم خودش را اينچنين بيان كرد : ( من مى خواهم مسجدى بسازم كه قبل از من كسى مثل آن نساخته باشد و كسى بعد از من هم نتواند مثل آن بسازد )

همچنين خليفه ى عباسى ، مامون هنگاميكه از مسجد اموى ديدن كرد ، نظر خود را اينگونه بيان كرد : ( آن چيزى كه در مسجد اموى مورد پسند من واقع گشت ، الهام نگرفتن از بناهاى قبلى آن است )

وليد بن عبدالملك تلاش بسيارى براى ساخت و تزيين مسجد كرد ، به طوريكه ساخت آن ده سال به طول انجاميد و مبالغ هنگفتى براى ساخت آن صرف شد . وقتيكه بناى مسجد به پايان رسيد ، مردم دمشق را جمع كرد و به آنها گفت : ( اى مردم دمشق ، شما به خاطر داشتن چهار چيز افتخار مى كنيد ، آبها ، ميوها ، حمامها وهواى خوب شهرتان و من پنجمين مورد را بر آنها اضافه كردم ، اين مسجد شما )


ولى مسجد اموى در طول تاريخ ۱۲۹۳ ساله ى خود ، بارها مورد تعرض آتشسوزى و زلزله قرار گرفته است كه اولين آتشسوزى آن در سال ۱۰۶۷ ميلادى و آخرين بار آن در سال ۱۸۹۳ ميلادى بود كه قسمتهاى زيادى از حرم مسجد ، از جمله سقف آن به كلى سوخت . ولى بدليل زحمات و تلاش مسولين آن زمان مسجد چندين بار ترميم گشته است . ولى اشاره به اين نكته مهم و ضروريست ، و آن اينكه در عمليات ترميم ، نقشه ى اصلى مسجد به دقت در نظر گرفته شده و مسجد هم اكنون ( از نظر ساختار اصلى )همان مسجدى است كه در زمان وليد بن عبدالملک بنا شده است .


ساختار و سبك معمارى مسجد اموى 

صحن مسجد: مسجد اموى به شكل مستطيليست كه طول آن ۱۵۶ متر و عرض آن ۹۷ متر مى باشد . قسمت شمالى آن محوطه ى سربازيست كه دور تا دور آن ايوانهایى سرپوشيده و قسمت جنوبى آن حرم مسجد است . اين مسجد داراى سه در اصلى در جهتهاى غربى «باب البريد» شمالى «باب العمارة» و شرقى «باب النوفرة» مى باشد . يک در ديگر نيز در قسمت جنوبى «باب الزيادة» وجود دارد كه به داخل حرم باز مى شود .


ديوارهاى مسجد از سنگ هاى بزرگ آهكدار بنا شده است . در چهارگوشه ى ديوار، چهار برج ( از زمان معبد ) وجود داشته است كه بعد از ساخت مسجد اموى بر روى آنها دو مناره در زواياى غربى و شرقى بنا شده است و دو برج ديگر، در سال ۱۲۰۱ میلادی برای بازسازی دیوار جنوبی مسجد تخريب شده است .

مسجد اموى داراى سه مناره در زاواياى غربى «مناره ى غربى» ، شرقى «مناره ى عيسى» و شمالى «مناره ى عروس» مى باشد .

در صحن مسجد، سه گنبد بنا گردیده است. گنبدی که در ضلع غربی بنا شده است، گنبد «الخزنه» و در وسط گنبد «الساعات» و در ضلع شرقی گنبد «زین العابدین» نام دارد.

در پشت ایوانهای صحن مسجد اتاقهایی وجود دارد که این اتاقها به نام خلفای چهارگانه نامگذاری شده است. اتاقی که در ضلع شرقی در سمت راست بیرون باب النوفره است به نام حضرت ابوبکر رضی الله عنه نامگذاری شده است و در مقال آن اتاق حضرت علی رضی الله عنه موجود است. در ضلع غربی نیز دو اتاق به نامهای حضرت عثمان رض الله عنه ( شمال غربی) و حضرت عمر رضی الله عنه (جنوب غربی) وجود دارد.


حرم مسجد: حرم مسجد، به شکل مستطیل است و۱۳۶ متر طول و ۳۷ متر عرض دارد. این حرم از سه بخش عرضی (شرقی غربی) تشکیل شده است و در وسط آن یک بخش طولی (شمالی جنوبی) قرار دارد که گنبد «نسر» در زیر آن قرار دارد و همچنین محراب را به صحن متصل می سازد. دو ردیف ستون موازی با دیوار محراب این صحن را به سه قسمت تقسیم می کند. تعداد این ستونها بر اساس گفته های ابن جبیر که در زمان خود از مسجد دیدن کرده است، ۵۴ ستون بوده است ولی هم اکنون به دلیل بازسازیهای متکرر مسجد به دلیل آتش سوزی ها و زلزله های به وقوع پیوسته در آن، فقط ۴۰ ستون از آن ستونها باقی مانده است.

هر کدام از این ستونها دو ستون کوچکتر را بر روی خود حمل می کنند.

گنبد «نسر» که به حق زیبا ترین قسمت مسجد است در وسط صحن مسجد قرار گرفته است که بر روی چهار ستون قطور بنا شده است و ۱۶ متر قطر و ۴۵ متر ارتفاع دارد.


مسجد داری چهار محراب در ضلع جنوبی می باشد. در زاویه ی جنوب غربی مسجد محراب «مالکی» قرار دارد که همان محراب مسجد الصحابه است و به همین خاطر به آن محراب صحابه نیز می گویند. در وسط صحن، محراب «بزرگ» واقع شده است که همان محراب ساخته شده توسط ولید است. در زاویه ی جنوب شرقی نیز محراب «الحنابله» قرار دارد که در سال ۶۱۷ هجری قمری بنا گردیده است. و بالاخره در سال ۷۲۸ هجری قمری آخرین محراب مسجد (بین محراب الحنابله و الکبیر) محراب «الشافعی» ساخته شده است.


این بود شرح بسیار مختصری درباره یکی از زیباترین مساجد دنیا و می توان گفت زیباترین مسجد دنیا در زمان خودش. انسان هنگامی که از این مسجد دیدن می کند به یاد زحماتی که برای ساخت آن شده است می افتد و عظمت اسلام را در آن وقت درک می کند. باشد که ما هم با تمسک به اسلام و اجرای دستورات خداوند و درس گرفتن و اقتدا به گذشتگانمان، همچون آنان برگ زرینی در تاریخ ثبت کنیم.

منابع:
دمشق یاسمینة التاریخ - نویسنده: دکتر منیر کیال
صفحات من تاریخ الدولة الأموية - نويسنده: دكتر محمد فیصل ملحم
البداية و النهاية - نويسنده: ابن كثير
دليلك السياحي في سورية - نويسنده: دكتر على حسن موسى





سايت تبيين
www.tabyeen.org