قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

توشه ای از روزه

استاد مصطفي مشهور 
 



يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (البقره/١٨٣)

یعنی : ای کسانی که ایمان دارید !روزه بر شما مقرر شد چنانکه بر اسلافتان مقرر بود ، شاید پرهیزگاری کنید .
 

روزه انسان را به لباس تقوی ملبس می سازد و همچون سپری او را از ارتکاب فساد و فتنه باز می دارد .امتیازی که این عبادت در مقایسه با عبادات دیگر دارد این است که خالص برای خداست از ابو هریره روایت است که حضرت محمد (ص) فرمود که خداوند می فرماید :

هر عمل بنی آدم برای خودش می باشد غیر از روزه که آن برای من است و من پاداش آن را می دهم و روزه سپری است در روزیکه یکی از شما روزه ندارد نه جماع کند و نه فریاد بزند و اگر کسی تو را دشنام دهد یا با او بجنگد باید بگوید که من روزه دارم و قسم به ذاتی که جان من در ید قدرت اوست بوی دهن روزه دار در نزد خداوند بهتر و خوشبو تر از بوی مشک است. روزه دار را دو خوشی است یکی در وقت افطار و دیگری در وقت ملاقات با پروردگارش که به سبب روزه دار یش خوشحال می شود .

فرضیه روزه مربو ط به ماه رمضان است و قتی که صحبت از رمضان می شود چنین به نظر می آید که آن باغ سر سبز و شادابی در میان صحرای گرم وسو زان است که حیات و زندگی انسان را از هلاکت و سو ختن نگه می دارد .

اگر روزه به تنهایی باعث افزایش خیر معنوی و فضیلت و توشه راه است در رمضان واقع شدنش نیز فضیلت دیگری است که برتری آن را چند برابر می کند و قدر و ارزش اش را فزونی می بخشد اگر ما همه آن فضایل را درک کنیم آرزو می کنیم که ای کاش همه سال ماه رمضان باشد قرآن کریم نیز در رمضان نازل شده :

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ (بقره /185 )

یعنی :ماه رمضان آن است که قرآن در آن نازل شده که همانا راهنمایی است برای مردم و سخنان روشن از هدایت در آن است و جدا کننده حق و باطل می باشد .


1. إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ 
2. وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ 
3. لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ 
یعنی :ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و تو چه دانی که شب قدر چیست شب قدر از هزار ماه بهتر است .

رمضان ماه اعتکاف و شب زنده داری هاست همه مسلمانان به شادی و خوشی از آن استقبال می کنند و از فضل و مرحمت خداوندی در آن ماه شاد شوند ،از مشقات دنیا و کارهای سخت زندگی خلاص شده و به استراحت می پردازند و توشه و نشاط را تجدید کرده و قدرت ادامه سفر کسب می کند وکسی می تواند این خیر و فضیلت را به دست آورد که تمام ما ه را مطابق فرموده رسول اکرم (ص) روزه بدارد .

در این ماه تلاوت قر آن ،حفظ و عمل بدان بیشتر می گردد شب زنده داری و عبادت فزونی می یابد.بدین ترتیب ما مسلمانان از چشمه های نور،حکمت، هدایت،موعظه و شفای امراض ،که هرگز خشک شدنی نیست جرعه هایی می نوشیم .در این ایام روزه داران یکماه کامل را شب زنده دار ی می کنند و توشه زیادی را فراهم می نمایند که ایشان را به عبادت ،صبر و استقامت و خضوع و خشوع در برابر خدا می سازد .

در این ماه اعتکاف سنت است و معتکف شدن تاثیرات و انفعالات مخصوصی در روح انسان به جا می گذارد .او در خانه مهمان می شود و خود را از همه مشاغل و امور دنیوی نجات داده و به اطاعت ،تقرب ،ذکر نماز ، دعا و مناجات،قرائت قرآن ،استغفار ،توبه ، گریه وخوف از خدا و دیگر اعمال حسنه می پردازد . خداوند چنین میهمانی را گرامی داشته وانوار و فیض و برکت خود را نصیب او می گرداند پس زمانی که از خانه خدا بیرون می آید توشه ای از تقوی ، ایمان، هدایت و نور را با خود به همراه دارد . خداوند در لابلای آیات روزه چنین می فرماید :

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ بقره 186 

یعنی :اگر بندگانم مرا از تو پرسند من نزدیک هستم و چون صاحب دعا مرا بخواند، دعای او را اجابت می کنم پس دعوت مرا اجابت کنند و به آن مومن باشند شاید هدایت شوند .

روزه به روزدار اخلاص و پاکدامنی می آموزد زیرا که آن سری میان خدا و بنده است که از بهترین توشه ها به شمار می آید .پس هر کار و عبادتیکه بدون اخلاص و صداقت انجام شود و خیر ثوابی در آن نیست و چون خدا از شریک مبرا است ، غیر عمل خیر و صالح را نمی پذیرد .

روزه جهاد با نفس و تن است و موجب تقویت اراده شخص می گردد و این توشه ای ارزنده برای داعی الی الله و مجاهد فی سبیل الله است .روزه دار در طول ماه نفس خویش را از سر کشی باز می دارد و از تمام آرزوها و امیالش می گذرد و بدین وسیله خویشتن داری اش را تقویت می دارد که در تمام طول عمر او را از ارتکاب حرام و اعمال نامشروع باز می دارد .
 

روزه شخص را به صبر و استقامت که از ضروریترین صفات داعی الی الله است ، آراسته می گرداند و باعث می شود که به راه خود ادامه داده و بر تمام مشکلات چیره شود

فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ (١٤٦)-آل عمران

یعنی : پس سستی نکردند بسبب مصیبتی که در راه خدا به ایشان رسید .ناتوان نشدند و بیچارگی ننمودند و خدا صابران را دوست دارد .
 

یک ماه روزه تمام اعضای بدن را پرورش داده و آنها را به صبر و نیکی عادت می دهد . روزه منحصر به شکم و مسائل جنسی نیست بلکه باید همه اعضای بدن مانند چشم و گوش و شکم و فرج و دست و پای و... از محرمات پرهیز کنند . و اینها از مهمترین مسایل تربیتی شخصیت مسلمان است .

روزه انسان را در برابر جاهلان به زیور حلم و تواضع می آراید . اگر کسی با وی منازعه کند یا دشنام و ناسزا گوید ،خشم خود را فرو برده با حلم و بردباری به خود می گویذد :من روزه دار هستم .
 

داعیان راه خدا به این صفت نیاز مبرم دارند و باید خود را کنترل کرده و خشم خویش را فرو نشانند . این است راه دعوت :

وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ ( آل عمران /159)

چنین صفاتی مانع اتلاف وقت بهنگام دعوت است و هر سعی و تلاشی را به نفع دعوت جهت می بخشد و از موارد غیر ضروری باز می دارد .

وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فصلت 34

-یعنی :نیکی و بدی با هم برابر نیستند ، بدی را دفع کن به طریقه ای که بهتر و نیکوتر است .

روزه دل مسلمان را نسبت به فقرا و مساکین مهربان می سازد . روزه دار به درد گرسنگی پی می برد به کمک مستمندان می شتابد و صدقه عید فطر این معنا را تایید می کند . و این یکی از او صاف مهم تربیت است که باید مسلمانان از آن برخور دار شوند .

در حال روزه و سبک بودن معده ، روح به مراتب عالی عروج می کند و قلب پاک می گردد و حجاب و پرده های چرکین از میان می رود ، آنگاه نور حق در دلها تابش کرده و جان را برای ذکر و دعا و تلاوت قرآن و توبه واستغفار آمامده می گرداند. پس بواسطه تقرب به خدا ،سعادت واقعی و روحی نصیب مسلمان شده و توشه های بسیار برایش فراهم می گردد . رسول خدا (این مضمون را در حدیثی چنین بیان می فرماید:

شیطان در مجاری خون انسان جریان دارد پس آن مجرا را با گرسنگی تنگ سازید .(متفق علیه)

روزه در ایام گرما و حرارت شدید ، مسلمان را برای مبارزه با دشمنان در میدانهای داغ و سوزان جهاد و در شرایطی سخت و دشوار آماده می گرداند و دیگر خواهشهای جسمانی و امیال نفسانی او را از کار باز نمی دارد .روزه مسلمان را با شادی و خوشی آماده آشنا کرده و توفیق و نصرت خداوندی را در پی تحمل شداید و سختیها به ارمغان می آورد . حضرت رسول (ص)می فرماید : برای روزه دار دو خوشی موجود است :

یکی در وقت افطار و دیگری وقت ملاقات با پروردگار .

قرآن کریم می فرماید :

قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ (٥٨)

یعنی : بگو به کرم و رحمت خدا به همین شادمان باشید که از آنچه منکران فراهم می کنند بهتر است .

مردم از داشتن مال و متاع دنیوی خوشحال می شوند و با از دست دادن ، شادی ایشان به حزن و اندوه مبدل می شود. این آیه تصورات و اوهام بی اساس را که به غلط در میان مردم رایج است ازبین برده و افکار صحیح را جانشین آن می سازد .

روزه مفهوم اجتماعی بودن را در وجود شخص تقویت می کند زیرا مسلمانان همه باهم در یک ماه واحد روزه می گیرند و احساس می کنند در خیر و ثواب آن باهم شریکند . حس وحدت و برادری با وجود اختلاف رنگها و نژ ادهای افراد از لازم ترین توشه های راه دعوت به شمار می رود .

به سبب خیر و ثواب و فضایل فراوان روزه است که حضرت محمد ( ص) روزهای دیگری را نیز تعیین کرده و ما را برای روزه گرفتن در آنها تشویق نموده است .اما از طرف دیگر مهر خداوند ، تکلیف روزه را در سفر و بیماری و...از ما ساقط کرده و در چنین مواقعی اجازه افطار داده است . ولی قضا کردن و فدیه آن واجب می باشد .

روزه مسلمان را به عالم علوی بویژه ماه و ستارگان متوجه می سازد . وقتیکه در اول رمضان و شوال به دنبال هلال ماه می گردد و در طلوع آن دقت و تعمق می کند ،به قدرت و عظمت خداوند در خلقت پی می برد و از روی اخلاص و صداقت سر به سجده می نهد .

روزه دار مدت یکماه بطور دقیق وقت امساک و افطار را رعایت می کند تا مبادا به سبب غفلت و عدم دقت روزه اش را باطل شود، بدین ترتیب به رعایت ارزش وقت عادت کرده و وقت شناس می شود .

داعیان راه صداقت نیز باید در و عده ها و تعیین زمان ملاقاتهایشان دقیق و منظم باشند زیرا عدم رعایت آن موجب تعطیل امور و سبب اتلاف وقت می شود .علاوه برتمام منافع معنوی که بر روزه مترتب است ،منافع جسمانی نیز در روزه وجود دارد که طب جدید هم آن را به اثبات رسانده و در بسیاری از موارد ،روزه را به عنوان دارویی برای درمان درد ها ذکر کرده است .اگر کسی نیت صادق داشته و آنطور که خدا و رسول مقرر فرموده روزه بدارد می تواند تمام آثار تربیتی ،روحی و فواید مادی روزه را به سهولت بدست آورد ، ولی اعمال مزخرفی که امروزه ما در میان مسلمانان می بینیم سبب مسخ شدن حقیقت رمضان گردیده و نامشروع و غیر مجاز می باشد ، خدا و رسول هم از آن ناراضی اند . به عنوان مثال می توانیم :افراط شدید در خوردن و آشامیدن ، استفاده از غذاهای رنگارنگ و متنوع به جای کم خوری و تهیه غذاهای ساده ، لهو لعب شبانه ، سینمارفتن ها و داستانهای نامشروع به جای عبادت و تلاوت قرآن و ذکر و دعا و... را نام ببریم .

در انتها ی بحث از بارگاه ایزد متعال خواهانم که ما را از فضیلت رمضان و توشه روزه بی نصیب نگرداند . آنچه در این مقال ذکر کردیم شامل تمام جوانب و فراگیرنده همه فواید روزه نبود ، و تنها پرتوی از آ ن منبع سرشار و بی کران فیض الهی است .
 

((والله الموفق و الهادی الی سواءالسبیل))


-----------------------------------------------
منبع : توشه راه 
مؤلف :مرحوم استاد مصطفی مشهور (رح)
مترجم : نعمت الله شهراني 
انتشارات : احسان

به نقل از: سايت نوگرا