قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

 ادب نبوی در اجازه ی ورود به خانه ‏ها

ترجمه: ابوعامر ملامحمدی

 

هنگامی که مردم پس از کار روزانه وارد خانه‏ ی خود می‏شوند خستگی‏ های خود را پشت در خانه به جا گذاشته و از لباس بیرون راحت می‏ شوند. اینجاست که شاید ظاهری پیدا کنند که دوست نداشته باشند کسی آنان را آنگونه ببیند.

شریعت اسلام برای حفظ حرمت «خانه» و برای حفظ حریم صاحبان آن، رهنمودهایی را در این زمینه ارائه داده است که به آن «آداب استئذان» یا «آداب اجازه ی ورود» می‏گویند. منظور از استئذان درخواست ورود به خانه برای جلوگیری از کشف عورتها و یا افتادن نگاه به چیزهایی است که صاحب خانه دوست ندارد دیگران به آن آگاهی یابند. رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) می‏فرماید: «همانا استئذان بخاطر دیدن است» [متفق علیه]

اگر نگاهی به آداب استئذان بیاندازیم خواهیم دید این آداب به دو بخش تقسیم می‏شود: بخشی که متعلق به داخل شدن به منزل است و بخشی که متعلق به حرکت در داخل خانه می‏باشد. در مورد بخش نخست نهی از وارد شدن به خانه قبل از اجازه خواستن از اهل آن در دین وارد شده است. خداوند متعال می‏فرماید:

{يا أيها الذين آمنوا لا تدخلوا بيوتا غير بيوتكم حتى تستأنسوا وتسلموا على أهلها ذلكم خير لكم لعلكم تذكرون} [نور: 27]

(اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد به خانه‏ هايى كه خانه‏ هاى شما نيست داخل مشويد تا آنکه اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد اين براى شما بهتر است باشد كه پند گيريد)

در روش پیامبر ((صلی الله علیه وآله وسلم)) نیز می‏توان اهمیت ایشان بر عادت دادن اصحاب به اجازه خواستن قبل از وارد شدن به خانه را مشاهده کرد مخصوصا با تازه مسلمانان و اعرابیان بیابانگردی که به علت محیط خاص خویش اطلاع کمی از آداب و رفتار شهرنشینی داشتند.

در سنن ترمذی آمده است که صفوان بن امیه پس از اسلام خویش با مقداری غذا به حضور پیامبر ((صلی الله علیه وآله وسلم)) رسید و نه سلام گفت و نه اجازه ورود خواست. پس رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) به وی فرمود: «برگرد و بگو: السلام علیکم آیا وارد شوم؟»

همچنین در سنن ابوداوود وارد شده است که مردی از بین عامر از پیامبر ((صلی الله علیه وآله وسلم)) که داخل خانه‏ شان بود اجازه ی ورود خواست و گفت: آیا داخل شوم؟ پس رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) به خادمش فرمود: «به سوی این مرد خارج شو و به او آداب استذان را فرا ده و به او بگو اینگونه بگوید: السلام علیکم، آیا وارد شوم؟» آن مرد این سخنان پیامبر ((صلی الله علیه وآله وسلم)) را شنید و گفت: السلام علیکم آیا وارد شوم؟ و پیامبر ((صلی الله علیه وآله وسلم)) به او اجازه داد و آن مرد داخل خانه شد.

همچنین پیامبرمان ((صلی الله علیه وآله وسلم)) در احادیثی بر ضرورت محافظت از چشمان در هنگام انتظار در کنار در خانه تاکید می‏کند. در حدیثی ایشان می‏‏فرماید: «برای شخص مسلمان جایز نیست که به درون خانه ‏ای نگاه بیاندازید تا اینکه اجازه بخواهد پس اگر اجازه خواست می‏تواند داخل شود». [بخاری در ادب المفرد]

به دلیل اهمیت نگاه به عورت‏ها و مطلع شدن از آن است که رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) چشمان کسی را که بدون اجازه به درون خانه ی دیگران نگاه می‏کند بی ‏ارزش دانسته و دیه را از آن ساقط کرده است. وی می‏فرماید: «اگر کسی بدون اجازه ی تو بر تو [در خانه ‏ات] مطلع شد و تو در مقابل وی را با سنگریزه ‏ای زدی و چشمش را ناکار کردی هیچ گناهی بر تو نیست» [متفق علیه]

سهل بن سعد انصاری رضی الله عنه چنن بازگو می‏کند که روزی در حالی که رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) با شانه‏ای در حال شانه زدن موهای خود بود مردی از سوراخ در خانه به داخل نگاه انداخت پس رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) به وی گفت: «اگر می‏دانستم داری [به داخل خانه] نگاه می‏ اندازی با این [شانه] چشمانت را می ‏زدم؛ همانا استئذان برای چشمان است» [به روایت مسلم]

همچنین به همین هدف، نهی از ایستادن در جلو در خانه در هنگام اجازه خواستن وارد شده است. بر اساس روش نبوی در هنگام در زدن یا اجازه خواستن باید یا در جانب راست و یا در جانب چپ در ایستاد.

از ابوطلحه از هزیل رضی الله روایت شده است که مردی به حضور رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) رسید و اجازه ی ورود خواست و در برابر در ایستاد. پس رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) به وی گفت: «یا اینگونه بایست یا اینگونه ـ یعنی یا سمت راست در بایست و یا سمت چپ ـ زیرا استئذان برای نگاه است» [به روایت ابوداوود]

و از عبدالله بن بسر رضی الله عنه روایت است که رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) هنگامی که برای اجازه خواستن کنار در خانه ی کسی می‏رسید درمقابل در نمی ‏ایستاد بلکه کنار دیوار می ‏ایستاد تا اینکه به او اجازه داده شود یا اینکه برگردد. [به روایت احمد]

و نزد بخاری در کتاب «ادب المفرد» چنین آمده است که رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) هنگامی که کنار در خانه ی برای اجازه خواستن می‏ ایستاد در مقابل در نمی‏ ایستاد بلکه در سمت راست یا سمت چپ قرار می‏گرفت پس اگر اجازه می‏یافت داخل می‏شد وگرنه برمی‏گشت.

همچنین از آداب اجازه خواستن این است که انسان از سه بار بیشتر اجازه ورود نخواهد. اگر به وی اجازه داده شد داخل شود و گرنه برگردد. حدیث ابوسعید خدری رضی الله عنه به همین معنا اشاره دارد. 

وی می‏گوید: به همراه رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) به نزد سعد بن عباده خارج شدیم. تا اینکه [به در خانه ی او رسید] پس پیامبر اجازه خواست اما به او اجازه ورود داده نشد. وی برای بار دوم و سوم اجازه خواست و باز هم به وی اجازه ی ورود داده نشد. پس رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) فرمود: «آنچه را که بر گردن ما بود ادا کردیم» و برگشت. پس سعد [از خانه بیرون آمده] و خود را به پیامبر ((صلی الله علیه وآله وسلم)) رساند و گفت: ای رسول خداوند، قسم به آنکه تو را به حق مبعوث نمود تو هیچ بار سلام نکردی مگر آنکه من می‏شنیدم و به تو پاسخ می‏گفتم اما دوست داشتم شما بر من و بر اهل بیتم بیشتر سلام بفرستی. [بخاری در ادب المفرد]

اما اگر صاحب خانه شخصی را فرابخواند و برای آن کسی را به طلب او بفرستد نیازی به اجازه خواستن از سوی شخص دعوت شده وجود ندارد. حدیث ابوهریره رضی الله عنه به همین معنا دلالت دارد. وی روایت می‏کند که رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) فرمود: «اگر کسی از شما فراخوانده شد و به همراه فرستاده آمد همین [در حکم] اجازه خواستن اوست» [به روایت طبرانی] 

در همین معنا رسول الله ((صلی الله علیه وآله وسلم)) می‏فرماید: «فرستاده ‏ی شخص به سوی شخص دیگر به معنای اجازه‏ ی وی است» [به روایت ابوداوود]

همچنین صاحب‏خانه می‏تواند هرکه را بخواهد از اجازه خواستن مستثنی کند یا اینکه میان خود و او نشانه‏ای به عنوان اجازه ‏ی ورود قرار دهد. 

چنانکه رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) به عبدالله بن مسعود رضی الله عنه چنین فرمود که: «به تو اجازه می‏دهم حجاب [خانه‏‏ ی من] را برداشته و سخنان خصوصی من را بشونی تا اینکه تو را نهی نمایم» [به روایت مسلم]

امام نووی در توضیح این حدیث می‏فرماید: «این حدیث دلیلی است بر این که می‏توان برای اجازه ی ورود نشانه ‏ای خاص قرار داد. مثلا اگر امیر یا قاضی یا دیگران بالا بودن پرده ‏ی در خانه‏‏ ی خود، یا هر علامت دیگری را نشانه‏ ی اجازه ی ورود برای مردم یا برای گروه یا شخص خاصی قرار دهند، جایز است که این به عنوان اجازه ی ورود قلمداد شده و اشخاص بدون اجازه خواستن وارد گردند».

از دیگر ادب‏های شرعی در اجازه خواستن این است که افراد صدای خود را بلند نکرده و باعث آزار اهل خانه نشوند. برای همین است که صحابه در خانه ی پیامبر را با ناخن می‏زدند [به روایت بخاری در ادب المفرد] 

امام ابن العربی مالکی می‏گوید: «این کار صحابه محمول بر زیاده در ادب است و برای کسی که درب خانه ‏اش به او نزدیک است [و صدای آن به او می‏رسد] نیکو است اما اگر شخص صاحب خانه از درب دور باشد و صدای در زدن با ناخن به او نرسد مستحب است که با صدای بلندتری در زده شود».

همچنین شایسته است که شخصی که اجازه ی ورود می‏خواهد اسم خود را به صورت واضح بیان کند تا آنکه صاحب‏خانه او را شناخته و خود را آماده سازد. برای همین است که رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) هنگامی که جابر رضی الله عنه از او اجازه خواسته و در پاسخ پیامبر که نام او را پرسیده بود گفته بود: «منم» خشمگین شده و فرمود: «منم منم!» گو اینکه رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) از پاسخ جابر ناراحت شده بود. [متفق علیه]

اگر اهل خانه‏ به شخصی که اجازه ی ورود خواسته است بگویند: برگرد، باید برگردد زیرا آنها حتما برای اینکه آماده ‏ی ورود وی نیستند و یا اینکه شرایط برای ورود او مناسب نیست، به او اجازه ی ورود نداده‏ اند. خداوند متعال می‏فرماید: 

{ وإن قيل لكم ارجعوا فارجعوا هو أزكى لكم والله بما تعملون عليم } [نور: 28]

(و اگر به شما گفته شد برگرديد، برگرديد كه آن براى شما سزاوارتر است و الله به آنچه انجام مى‏دهيد داناست)

بر اساس همین معانی بزرگی که استئذان و اجازه خواستن بخاطر آنها مشروع گردیده است، همچنین نهی شده است که مرد بدون آگاه کردن خانواده‏ی خود بطور ناگهانی از سفر برگردد، تا اینکه زن بتواند خود را برای شوهرش آماده کرده و شوهرش او را در وضعیتی نامناسب نبیند.

همانگونه که اجازه خواستن برای ورود مشروع است برای خارج شدن نیز مشروع می‏باشد. خداوند متعال در سوره‏‏ ی نور مومنان را برای این اخلاق نیکو مورد مدح قرار داده است:

{ إنما المؤمنون الذين آمنوا بالله ورسوله وإذا كانوا معه على أمر جامع لم يذهبوا حتى يستأذنوه إن الذين يستأذنونك أولئك الذين يؤمنون بالله ورسوله } [نور: 62]

(همانا مؤمنان كسانى ‏اند كه به الله و پيامبرش ایمان آورده ‏‏اند و هنگامى كه با او بر سر كارى اجتماع كردند تا از وى كسب اجازه نكنند نمى ‏روند در حقيقت كسانى كه از تو اجازه می‏خواهند آنانند كه به الله و پيامبرش ايمان دارند)

این آداب (آداب استئذان و اجازه خواستن) مربوط به خانه‏ های مسکونی است اما خانه‏ های غیر مسکونی مانند خانه‏ هایی که در راه قرار دارند و یا خانه‏ هایی که برای اجاره دادن آماده شده ‏اند نیازی به اجازه ی ورود ندارند:

{ ليس عليكم جناح أن تدخلوا بيوتا غير مسكونة فيها متاع لكم والله يعلم ما تبدون وما تكتمون } [نور: 29]

(بر شما گناهى نيست كه به خانه ‏هاى غيرمسكونى كه در آنها براى شما استفاده ‏اى است داخل شويد و الله آنچه را آشكار و آنچه را پنهان مى ‏کنید مى ‏داند)

در مورد آداب حرکت در داخل منزل در مورد خدمتکاران و کودکان نوعی تخفیف وجود دارد تا آنکه بتوانند بر اساس ضرورت به راحتی در داخل منزل حرکت کنند، جز در سه وقت که آنها نیز باید در این اوقات اجازه بگیرند: 

1- پیش از نماز صبح

2- هنگام ظهر

3- پس از نماز عشاء

زیرا در این سه وقت به احتمال زیاد اهل خانه لباس‏های راحتی پوشیده ‏اند و در رختخواب خود هستند.

بر اساس این نصیحت‏های ربانی و سنت‏های نبوی که گذشت می توان به اهمیتی که اسلام برای حفظ ناموس و احترام حریم خصوصی افراد و احساسات آنان قائل است پی برد.

منبع: الشبکة الإسلامیة