قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

در تقسيم بندي احکام تکليفي دو نوع تقسيم بندي وجود دارد که البته تفاوت زيادي با هم ندارند؛

- تقسيم بندي حنفيه

- تقسيم بندي جمهور علما

احکام تکليفي نزد علماي حنفيه بصورت زير است:

1- فرض، 2- واجب، 3- مندوب( يا همان مستحب و يا سنت)، 4- حرام، 5- کراهت تحريمي ، 6- کراهت تنزيهي، 7- مباح يا حلال



اما احکام تکليفي نزد جمهور فقهاي اسلام بصورت زير است:

1- واجب، 2- مندوب( يا همان مستحب و يا سنت)، 3- حرام، 4- کراهت 5- مباح يا حلال



اما سبب اختلاف اين تقسيم بندي در نحوه نگرش دو طرف به ادله احکام است:

از نظر حنفيه هر امري که از قرآن اثبات شود بدان فرض گويند ولي هر امري که از احاديث نبوي اثبات شود بدان واجب مي گويند.

ولي جمهور علما هر امري را چه از قرآن و چه از احاديث ثابت شوند بدان واجب گويند و لذا فرض و واجب نزد جمهور علما به يک معني است و هيچ تفاوتي براي آن قائل نيستند.

همچنين در مورد حرام و کراهت؛ حنفيه هر گونه نهي را که از قرآن اثبات شود را حرام گويند ولي اگر نهي از احاديث ثابت شوند آنرا کراهت تحريمي مي نامند که البته هر دو نوع يعني هم حرام و هم کراهت تحريمي نزد حنفيه مشمول عقاب و عذاب هستند.

ولي جمهور علما مجددا در اين حکم نيز تفاوتي بين قرآن و احاديث در اثبات امر يا نهي قرار نداده اند و هرگونه نهي را چه از قرآن و چه از احاديث حرام مي دانند.

کراهت تنزيهي نزد حنفيه به اموراتي گويند که شارع از مخاطب خود مي خواهد که از آن عمل مکروه دست بردارد ولي با انجام آن عمل توسط فرد عقابي مشمول وي نمي شود هرچند لومه خواهد شد و بنابراين کراهت تنزيهي نزد حنفيه همان کراهت نزد جمهور علماست و کراهت تحريمي نزد حنفيه همان حرام نزد جمهور است.

حال با توجه به مطالب فوق:

اگر در محدوده "امر شارع به مخاطب" بحث نماييم، مي توان امورات مطلوب را بصورت زير درجه بندي کرد:

1- واجب يا فرض، که مکلفين موظف به انجام واجبات هستند و اگر انجام دهند پاداش مي گيرند و اگر ترک نمايند خود را مشمول عذاب مي کنند، مانند روزه ماه رمضان( البته روزه ماه رمضان نزد حنفيه فرض است زيرا روزه رمضان امري است که در قرآن است)

2- مستحب، که شارع از مکلفين مي خواهد آنرا انجام دهند چنانکه با انجام آن امر مستحب خود را مشمول پاداش نموده ولي با ترک آن عذاب داده نمي شوند. مانند روزه سنت ماه شوال،

البته مستحب خود به چنيدين درجه تقسيم مي شود:

- سنت موکده: آن سنتهايي که پيامبر صلي الله عليه وسلم بر آنها تداوم داشته اند مانند نماز سنت قبل از نماز صبح.

- سنت غير موکده: آن سنتهايي که پيامبر صلي الله عليه وسلم هميشه بر آنها دوام نداشته اند مانند چهار رکعت نماز سنت قبل يا بعد از نماز ظهر ( البته دو رکعت بعد يا قبل جزو سنت موکده هستند)

- فضيلت يا سنن زايده ، مانند پيروي کردن از روش خوردن و نوشيدن پيامبر صلي الله عليه وسلم و بطور کلي برخي از آداب مانند آداب غذا خوردن و آشاميدن و پوشيدن و غيره

موارد فوق از جمله امورات مطلوب شارع از مکلف است و بعد از آنها موارد زير مطرح هستند:

3- حرام، که شارع از مکلف مي خواهد از انجام امورات حرام دوري نمايد و چنانکه آن اعمال حرام را انجام دهد خود را مشمول عقاب و عذاب قرار داده است و اگر از آن کناره گرفت ماجور خواهد بود. مانند نهي شارع از خوردن ربا.

4- مکروه، که عبارتست از اموراتي که شارع از مکلف مي خواهد آنرا انجام ندهد ولي الزامي نيست و با انجام آن اعمال مکروه عذاب نمي بيند هرچند مورد سرزنش شارع است مانند خوردن و نوشيدن با دست چپ.

5- مباح يا حلال، اموراتي که شارع مکلف را بر انجام يا ترک آنها مخير گردانيده است مانند خوردن ميوه جات.

البته واجب نيز به اقسام مختلفي تقسيم مي شود که جاي بحث زيادي دارد و توصيه مي شود به کتابهاي اصول فقه مراجعه نماييد.



والله اعلم

وصلي الله وسلم علي محمد و علي آله و اتباعه الي يوم الدين

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت