قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

پل صراط بر فراز جهنم


بسم الله الرحمن الرحيم



الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم ‏الدین و ‏اما بعد‏:‏



بعد از اینک مردم از موقف قیامت خلاص می‌شوند، وارد تاریکی قبل از صراط ‏می‌گردند. صراط پلی است که بر بالای جهنم زده شده است. چنانکه در حدیث ‏عایشه آمده است که از رسول خدا صلی الله علیه وسلم پرسیده شد: وقتی زمین و ‏آسمان‌ها دگرگون می‌شوند، مردم کجایند؟ فرمود: ‏

‏«در تاریکی قبل از پل». ‏

در اینجاست که منافقان از مؤمنان خدا می‌گردند و مؤمنان پیشی گرفته و آنها باز ‏می‌مانند و دیواری زده می‌شود که مانع رسیدن آنها به مؤمنان می‌گردد. ‏

خداوند تعالی می‌فرماید: ‏

‏« يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ يَسْعَى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ بُشْرَاكُمُ الْيَوْمَ ‏جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (12) يَوْمَ يَقُولُ ‏الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آَمَنُوا انْظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءَكُمْ ‏فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ ‏الْعَذَابُ (13) يُنَادُونَهُمْ أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ قَالُوا بَلَى وَلَكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ ‏وَغَرَّتْكُمُ الْأَمَانِيُّ حَتَّى جَاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَغَرَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (14) فَالْيَوْمَ لَا يُؤْخَذُ مِنْكُمْ ‏فِدْيَةٌ وَلَا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مَأْوَاكُمُ النَّارُ هِيَ مَوْلَاكُمْ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ (15)» (الحدید / ‏‏12-15)‏

‏«روزی که مردان و زنان مؤمن را خواهی دید که نورشان پیشاپیش آنان و در ‏سمت راستشان در تلألؤ و درخشش است، مژده باد که امروز به بهشتی وارد ‏می‌شوید که در زیر آن رودبارها جاری است و جاودانه در آن به سر می‌برند و ‏می‌مانید و این پیروزی بزرگ است * روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان ‏می‌گویند کمی صبر کنید تا از نورتان استفاده کنیم. بدیشان گفته می‌شود: به عقب ‏برگردید و نوری بیابید در این حال ناگهان دیواری میان آنان زده می‌شود که دری ‏دارد. داخل آن رو به رحمت است و خارج رو به عذاب است * منافقان بر ‏مؤمنان فریاد می‌زنند: مگر ما در دنیا با شما نبودیم مى‏گويند: «چرا، ولى شما ‏خودتان را در بلا افكنديد و (امروز و فردا كرديد) و ترديد آورديد و آرزوها شما ‏را غرّه كرد تا فرمان خدا آمد و [شيطانِ‏] مغروركننده، شما را درباره خدا بفريفت‏ ‏‏* پس امرورز نه از شما و نه از کافران هیچ غرامتی پذیرفته نخواهد شد، جایگاه ‏شماها آتش دوزخ است، دوزخ پناهگاهتان است و چه بد سرنوشتی و چه بد ‏جایگاهی است». ‏



‏« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ ‏وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آَمَنُوا مَعَهُ ‏نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ ‏شَيْءٍ قَدِيرٌ »(التحریم / 8)‏

‏«ای مؤمنان، به درگاه خدا برگردید و توبه خالصانه‌ای بکنید شاید پروردگارتان ‏گناهانتان را محو نماید و بزداید و شما را به باغ‌های بهشتی داخل نماید که از زیر ‏آن رودبارها روان است، این کار در روزی خواهد بود که خداوند پیغمبر و ‏کسانی که با او ایمان آورده‌اند را خوار و ذلیل نمی‌دارد، نور ایشان در پیشاپیش و ‏در طرف راستشان قرار دارد، می‌گویند: خداوندا! نو ما را کامل گردان و ما را ‏ببخشای؛ چرا که تو بر هر چیزی بس توانایی». ‏



‏« فَوَرَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّيَاطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا (68) ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ ‏كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا (69) ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِينَ هُمْ أَوْلَى بِهَا صِلِيًّا ‏‏(70) وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا (71) ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا ‏وَنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا (72)» (مریم / 68-72)‏

‏«سوگند به پروردگارت هر آینه کافران را همراه با شیاطین گرد می‌آوریم و سپس ‏ایشان را گردا گرد دوزخ به زانو اندخته و ذلیلانه حاضر می‌شویم * سپس از ‏میان هر گروهی افرادی را بیرون می‌کشیم که سرکش‌تر از همه در برابر خداوند ‏مهربان بوده‌اند * سپس ما بهتر می‌دانیم که چه کسانی برای سوختن در آتش ‏اولویت دارند * همه شما بدون استثناء وارد دوزخ می‌شوید این امری است حتمی ‏و فرمانی قطعی از طرف پروردگارتان است سپس پرهیزگاران را نجات می‌دهیم ‏و ستمگران را ذلیلانه در آن رها می‌سازیم». ‏



خداوند به خودش سوگند یاد کرده است که بنی‌آدم و آن شیاطینی که از آنها اطاعت ‏می‌کرده‌اند و آنها را مورد پرستش قرار می‌داده‌اند همگی را با خواری و ذلت و ‏بر زانو نشسته حول جهنم گرد می‌آورد و تا به سزای اعمالشان برسند. چنانکه ‏می‌فرماید: ‏

‏« وَتَرَى كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى كِتَابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ » ‏‏(الجاثیه / 28)‏

‏«هر ملتی را می‌بینی که متواضعانه بر زانوها نشسته‌اند، هر ملتی به سوی نامه ‏اعمالش خوانده می‌شود». ‏



از ابن عباس روایت شده که «منظور از جاثیه این است که آنها ایستاده و شاهد ‏منظره وحشتناک جهنم بوده، در حالی که مطمئن شده‌اند که به آن وارد خواهند ‏شد». چنان که خداوند می‌فرماید: ‏

‏« وَرَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُوَاقِعُوهَا وَلَمْ يَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفًا»(الکهف / ‏‏53)‏

‏«گناهکاران آتش دوزخ را می‌بینند و می‌دانند که ایشان بدان می‌افتند لیکن ‏پناهگاهی نمی‌یابند که از آن فرار کنند». ‏



‏« وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا » (مریم / 71)‏

ابن مسعود ‌گوید: این سوگندی واجب از طرف خداوند است. ‏



در صحیحین از حدیث زهری از سعیدبن المسیب از ابوهریره روایت شده که ‏رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: ‏

‏«کسی که سه تن از فرزندانش وفات یابند، آتشی به او نخواهد رسید؛ مگر به ‏اندازه رفع سوگند». ‏

مفسرین در بیان معنوی حقیقی این ورود اختلاف دارند که قول راجح چنانچه در ‏تفسیر نیز مقرر ساخته‌ایم، همان عبور از صراط است. ‏

چون در ادامه آیه خداوند می‌فرماید: سپس پرهیزگاران را نجات داده و ستمگران ‏را ذلیلانه در آن رها می‌سازیم. ‏

مجاهد می‌گوید: تب، پناه مؤمن از جهنم خواهد بود. سپس آیة: ‏

‏« وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا » (مریم / 71)‏

را تلاوت نمود. ابن جریر در تفسیرش حدیثی شبیه به این را از ابوهریره روایت ‏می‌کند که فرمود: ‏

رسول خدا صلی الله علیه وسلم به عیادت یکی از اصحابش که تب کرده بود رفته ‏و من نیز با او بودم سپس فرمود: ‏

‏«خداوند می‌فرماید: این آتش من است که من آن را به بنده مؤمنم می‌چشانم تا ‏جایی آتش آخرت را بگیرد».سند آن حسن است.‏

‏ ‏

امام احمد از عبدالله بن مسعود روایت می‌کند: ‏

‏« وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا » (مریم / 71)‏

رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مردم همگی وارد جهنم می‌شوند سپس ‏بر حسب اعمالشان از آن بیرون می‌آیند». ‏

امام احمد از ام‌مبشر، همسر زید بن حارثه، روایت می‌کند که گفت: رسول خدا ‏صلی الله علیه وسلم در منزل حفصه(حفصه دختر عمربن الخطاب ام‌المؤمنین ‏رضی الله عنهما ) فرمودند: ‏

‏«کسی که در غزوه بدر و صلح حدیبیه حضور داشته، وارد جهنم نخواهد شد. ‏حفصه گفت: مگر نه اینکه خداوند فرموده: ‏

‏« وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا » (مریم / 71)‏

رسول خدا صلی الله علیه وسلم در جواب فرمودند: اجازه بده، مگر نه بعدش ‏می‌فرماید: ‏

‏«ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا» (مریم / 72)‏



امام بخاری در حدیث شفاعت از ابوهریره روایت می‌کند که فرمود: پل جهنم بر ‏پا می‌شود. رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: من اولین کسی هستم که از ‏آن عبور می‌کند. پیامبران دعا می‌کنند: خداوندان نجات ده، خداوندا نجات ده، در ‏آن اره یا خارهایی همچون خار سعدان وجود دارد، آیا خار سعدان (سعدان : ‏گیاهی است که خارش در بین عرب آن زمان معروف بوده است) را دیده‌اید؟ ‏گفتند: آری یا رسول خدا صلی الله علیه وسلم . فرمود: آن همچون خار سعدان ‏است، ولی اندازه‌اش و بزرگیش را فقط خدا می‌داند، هر کس به اندازه اعمالش ‏گرفتار می‌شود. گروهی با اعمالشان هلاک می‌گردند و گروهی بعد از خدشه ‏خوردن خود را نجام می‌دهند. ‏



بخاری بار دیگر در حدیث شفاعت از ابوسعید خدری سخنان رسول خدا صلی الله ‏علیه وسلم را روایت می‌کند که فرمودند: سپس جسر آورده شده و در دو طرف ‏جهنم قرار می‌گیرد. گفتیم: ای رسول خدا صلی الله علیه وسلم ! جسر چیست؟ ‏فرمود: لغزشگاهی که قدم بر آن استوار نشود، آهن‌ها و میخ‌های نوک‌تیز، اره‌های ‏برنده و درخت خَسک که در منطقه نجد به نام سعدان معروف است و خاری سه ‏طرفه با نوی کج دارد که عابر از آن درامان نمی‌ماند، بر آن گذراده شده است، ‏مؤمن در یک چشم به هم زدن (طرفه العین) یا همچون برق و یا مانند باد و یا ‏مثل اسبان تیزرو و یا همچون شترسوار از آن عبور می‌کند، گروه به راحتی ‏عبور کرده و گروهی با کمی سختی و زخم برداشتن از آن عبور می‌کنند و ‏گروهی نیز با جهنم دست و پنجه نرم کرده و تا اینکه آخرین نفر کشان کشان از ‏آن عبور می‌نماید.( هر کس به اندازه اعمالش در آنجا مورد احترام یا اهانت قرار ‏می‌گیرد و آنجاست که انسان‌ها قدر لحظات از دست رفته دنیا را خواهند دانست، ‏ولی چه سود که کار از کار گذشته است)‏

‏ ‏

مسلم از ابوهریره و حذیفه‌بن الیمان روایت می‌کند که رسول خدا صلی الله علیه ‏وسلم فرمودند: ‏

‏«خداوند مردم را جمع می‌کند، وقتی بهشت به مؤمنان نزدیک می‌گردد و آنها نزد ‏آدم رفته و می‌گویند: ای پدر، در بهشت را برایمان بگشا. در جواب می‌گوید مگر ‏نه گناه پدرتان بود که شما را از بهشت بیرون رانده است. این کار، کار من نیست ‏نزد فرزندم ابراهیم خلیل‌الله بروید. ابراهیم نیز می‌گوید: این کار من نیست من بعد ‏از بعد، خلیل الرحمن شده‌ام. نزد موسی بروید که خداوند با او سخن گفته است. ‏نزد موسی آمده و او می‌گوید: این کار من نیست عیسی کلمه خدا و روحش بروید. ‏عیسی نیز می‌گوید: این کار من نیست. نزد محمد آمده او برخاسته و به او اجازه ‏داده می‌شود و امانت و خویشاوندی نیز فرستاده شده و در دو طرف صراط سمت ‏چپ و راست قرار می‌گیرند.( اشاره‌ای است به اهمیت ادای امانت و صله‌رحم و ‏خویشاوندی) و نخستین نفرتان همچون برق می‌گذرد. گفتم: پدر و مادرم فدایت باد ‏یا رسول‌الله صلی الله علیه وسلم ! عبور همچون برق چگونه است؟ فرمود: آیا ‏برق را ندیده‌اید که در یک چشم به هم زدن می‌آید و می‌رود، سپس همانند باد و ‏همچون پرندگان و مردان تیزرو و سریع عبور می‌کنند، اعمالشان آنها را حرکت ‏می‌دهد. پیامبرتان بر صراط ایستاده و دعا می‌کند: خداوندا! سلامت بدار، سلامت ‏بدار، و وقتی اعمال کم می‌شود، قدرت عبور نیز ضعیف می‌گردد و کسانی کشان ‏کشان عبور می‌کنند و در دو لبه صراط اره‌ها و خارهایی مأمور شده‌اند که طبق ‏دستور مانع عبور گردند. خلاصه گروهی با خراش و زخم و همه مشقات عبور ‏کرده و گروهی نیز به جهنم سرازیر می‌گردند». ‏

ابوهریره می‌گوید: «قسم به کسی که جان ابوهریره در دست اوست، تا قعر جهنم ‏هفتاد سال فاصله وجود دارد». ‏



در صحیح بخاری ثابت گشته است: ‏

‏«هر کس در راه خدا دو صنف را از هر چیزی انفاق نماید (در روایات دیگر ‏توضیح آن چنین آمده است : دو صنف از هر کالایی یا از هر حیوانی یا از هر ‏چیز دیگری که باشد )، نگهبانان بهشت او را صدا می‌زنند: ای بنده خدا! این در ‏بهتر است. کسی که اهل نماز است، از باب الصلاه دعوت می‌شود و کسی که ‏اهل زکات است، از باب الزکات دعوت می‌شود و کسی که اهل روزه است، از ‏باب الرّیان دعوت می‌شود. ابوبکر صدیق فرمود: به خدا سوگند یا رسول‌الله صلی ‏الله علیه وسلم ! انسان از هر دری از این درها دعوت شود، مشکلی نخواهد ‏داشت، آیا کسی هست که از همه درها دعوت شود؟ فرمود: آری و امیدوارم که ‏تو ای ابوبکر از آن جمله باشی، و وقتی وارد بهشت می‌شوند به سوی منازلشان ‏راهنمایی می‌گردند آنها خانه‌هایشان را بهتر از خانه‌های دنیا می‌شناسند.( طبق ‏احادیث نبوی، بهشت هشت در دارد که عبارتند از : باب الصلاة، باب الریان، ‏باب الزکات، باب الحج، باب الذکر، باب الجهاد، باب الکاظمین الغیض و العافین ‏عن الناس) ‏



در صحیح بخاری از طریق قتاده از ابومتوکل ناجی از سعید خدری رضی الله ‏عنه روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «وقتی ‏مؤمنان از جهنم رهایی می‌یابند، روی پلی بین بهشت و جهنم نگه داشته شده تا ‏حقوق یکدیگر را پرداخت نمایند و با همدیگر تسویه حساب نمایند، و بعد از پاک ‏شدن و مهذب گشتن، اجازه ورود به بهشت را می‌گیرند، آنها منازلشان در بهشت ‏را بهتر از خانه‌های دنیویشان می‌شناسند». ‏



قرطبی رحمه‌الله در تذکره، در این حدیث سخن رانده و این پل را صراطی دوم ‏جهت مؤمنان دانسته که کسی از آن به جهنم سقوط نمی‌کند. ‏

باید گفت: این مطلب بعد از گذشتن از جهنم است و احتمالاً این پل بر وحشتی ‏دیگر که از علم ما خارج بوده و فقط خداوند آن را می‌داند استوار باشد والله اعلم. ‏





وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏





--------------------------------------------------------------------------------


سایت عصر اسلام

IslamAge.Com