قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

مشروعیت نماز خوف و نگهبانی

1- نماز خوف
در همین غزوه [ذات‌الرقاع]، نماز خوف مشروع گردید وخداوند روش خواندن نماز در حال رویارویی با دشمن را این گونه شرح داد:
{ وَإِذَا كُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْیأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْیكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ یصَلُّوا فَلْیصَلُّوا مَعَكَ وَلْیأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَیمِیلُونَ عَلَیكُمْ مَیلَةً وَاحِدَةً وَلا جُنَاحَ عَلَیكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِینَ عَذَابًا مُهِینًا (١٠٢) } (نساء، 102)
«زمانی كه تو در میانشان بودی و نماز(خوف) برای آنان اقامه می‌نمودی، ‌دسته‌ای از آنها با تو به نماز بایستند و باید كه اسلحه خود را با خود داشته باشند و وقتی كه سجده كردند، ‌پشت سر شما بروند و دستة دیگری كه هنوز نماز نخوانده است، بیایند و با تو به نماز بایستند و احتیاط خود را كرده، سلاحهای خود را داشته باشند. كافران دوست دارند كه كاش شما از سلاح و كالاهای خود غافل می‌شدید تا آنان یكباره بر شما تاخت می‌آوردند . اگر از باران ناراحت یا بیمار بودید، گناهی بر شما نخواهد بود كه سلاح خود را زمین بگذارید و احتیاط خود را بدارید. بی‌گمان، ‌خداوند برای كافران عذاب خوار‌كننده‌ای فراهم ساخته است.»
نماز خوف را بدین صورت خواندند كه گروهی پشت سر ایشان صف بستند و گروهی در مقابل دشمن قرار گرفتند. رسول خدا صلی الله علیه و سلم بعد از خواندن یك ركعت بر جای خود ایستاد تا كسانی كه پشت سر ایشان بودند، یك ركعت دیگر را تنها بخوانند و نماز خود را تمام كردند و در مقابل دشمن ایستادند و گروه دوم نزد رسول خدا صلی الله علیه و سلم آمد و پشت سر ایشان یك ركعت خوانده؛ سپس آن حضرت صلی الله علیه و سلم   برای تشهد نشستند و آنها برای اتمام نماز خود برخاستند. در پایان، رسول خدا صلی الله علیه و سلم سلام دادند و نماز را به اتمام رساندند.[1]
و در روایتی آمده است كه رسول خدا صلی الله علیه و سلم با گروه اول دو ركعت و با گروه دوم نیز دو ركعت خواندند و بدین صورت پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم  چهار ركعت و اصحاب و یاران ایشان دو ركعت خواندند.[2]
دكتر بوطی با توجه به این روایتها می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه و سلم   چندین بار نماز خوف برگزار نموده است بنابراین، ممکن است گاهی به صورت نخست و گاهی به صورت دوم خوانده باشد و این نماز در منطقه نخله كه با مدینه دو روز فاصله دارد، خوانده شد.[3]
برگزار نمودن نماز بدین صورت بیانگر اهمیت فوق العاده‌ای است که نماز از آن برخوردار می‌باشد؛ چراكه حتی در جهاد و معركه و شدیدترین حالات نمی‌توان آن را ترك نمود و باید خوانده شود و بدین صورت نماز و جهاد و سایر عبادات براساس تربیت نبوی درهم آمیخته می‌شود تا امتی كه براساس این تربیت رشد می‌نماید، به این موضوع پی ببرد كه عبادت بخشی از جهاد و جهاد بخشی از عبادت است.[4]

2- نگهبانی
لشكر اسلام هنگام بازگشت از غزوه، زنی از زنان مشرك را به اسارت گرفت. شوهر این زن سوگند خورده بود كه باید خون یکی از سپاهیان اسلام را بریزد؛ چنانكه شبی به محل اردوی لشكر اسلام آمد. عباد بن بشر را كه رسول خدا صلی الله علیه و سلم او را با عمار بن یاسر جهت نگهبانی لشكر گمارده بود، هدف تیر قرار داد. عمار خوابیده و عباد در حال خواندن نماز بود. سه تیر یكی بعد از دیگری به عباد اصابت نمود، آنگاه او عمار را بیدار كرد. عمار گفت: چرا قبل از این مرا بیدار نساختی؟ عباد گفت: من در حال خواندن سوره‌ای در نماز بودم و دوست داشتم آن را تا پایان بخوانم. و اگر رسول خدا صلی الله علیه و سلم  حفاظت این سنگر را به من نمی‌گمارد، قبل از اینکه جانم را از دست بدهم، نمازم را قطع نمی‌کردم.[5]
از این ماجرا، نکات ذیل استنباط می‌گردد:
الف - توجه و عنایت رسول خدا صلی الله علیه و سلم به امنیت سپاه اسلام؛ چنانكه برای این منظور دو نفر از آنها را برای نگهبانی تعیین نمود.
ب – انجام وظیفه نگهبانی در دو نوبت؛ چنانكه نگهبانان، به نوبت نگهبانی می‌دادند.
ج - میزان علاقه و محبت یك مسلمان به تلاوت قرآن. تا جایی كه تلاوت قرآن مانع احساس درد می‌گردید كه بر اثر اصابت تیرها به آن گرفتار شده بود.
د - احساس مسئولیت؛ چنانكه عباد، نمازش را فقط به خاطر احساس وظیفه قطع نمود و این عمل بیانگر امری مهم در مفهوم عبادت و جهاد است.
ه‍ -  انتخاب مكان مناسب از نظر استراتژی برای نگهبانی؛ چنانكه رسول خدا صلی الله علیه و سلم  بالاترین قسمت دره را برای این منظور انتخاب نمود.
و - مجاورت محل استراحت نگهبان با محل نگهبانی؛ چراکه در غیر این صورت عباد نمی‌توانست به عمار دسترسی داشته باشد كه در نتیجه، احتمال بروز پیامدهای خطرناكی برای لشكر اسلام می‌رفت.


[1]- السیرة فی ضوء المصادر الاصلیه، ص 425.
[2]- مسلم، ج 2، ص 576، شماره 311.
[3]- فقه السیرة النبویه، بوطی، ص 207.
[4]- التربیة القیادیة، ج 3، ص 303-304.
[5]- السیرة فی ضوء المصادر الاصلیة؛ ص 427.



برگرفته از:
الگوی هدایت (تحلیل وقایع زندگی پیامبر اکرم)، جلد دوم، مؤلف : علی محمّد صلّابی، مترجم: هیئت علمی انتشارات حرمین.