قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

زرارة بن أعین
یکی از راویانی است که شیعه در شناخت دین خود به وی اعتماد کرده ‎اند، اما با این وجود روایاتی در مورد او وارد شده که با هم متعارض هستند.
1- روایاتی که از ائمه در مدح وی وارد شده است
از جعفر بن محمد باقر روایت است که در مورد وی گفت:
«رحم الله زرارة بن أعين، لولا زرارة ونظراؤه لاندرست أحاديث أبي»[1]
«خداوند زرارة بن أعین را رحمت کند. اگر زراره و افرادی نظیر او نمی بودند احادیث پدرم از بین می رفتند».
از جعفر روایت است که به زراره گفت: « يا زرارة! إن اسمك في أسامي أهل الجنة»[2]
«ای زراره، نام تو در میان نام بهشتیان قرار دارد».
همچنین از وی روایت است که در مورد زراره گفت:
«أما ما رواه زرارة عن أبي جعفر  فلا يجوز لي رده»[3]
«آنچه که زراره از پدرم جعفر روایت کرده است، ردّ آنها برای من جایز نیست».
از علی بن موسی روایت است که گفت: «أترى أحداً كان أصدع بحق من زرارة»[4] «آیا فکر می کنید کسی وجود دارد که بیشتر از زراره حق را بیان کرده باشد».
2- روایاتی که از ائمه در مذمت زراره وارد شده اند
از علی بن أبوحمزه روایت است که به ابوعبدالله جعفر گفت: «گفتم: خداوند متعال می فرماید:{ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ } الأنعام: ٨٢  (كساني كه ايمان آورده باشند و ايمان خود را با شرك ( پرستش چيزي با خدا ) نياميخته باشند).
جعفر گفت: خداوند من و تو را از این ظلم در پناه خود قرار دهد. گفتم: این چه ظلمی است؟ جعفر گفت: به خدا قسم این ظلم همان چیزی است که زراره و ابوحنیفه و امثال آنان ایجاد کرده‎اند. راوی می گوید: گفتم: زنا نیز با آن است؟ جعفر گفت: زنا یک گناه است»[5].
کشی از کلیب صیداوی روایت کرده که آنان نشسته بودند و عزافر صیرفی و تعدادی از اصحابشان با آنان بودند و ابوعبدالله نیز همراهشان بود. پس بدون اینکه بحثی در مورد زراره شود، ابوعبدالله سه بار گفت: خداوند زراره را لعنت کند[6].
همچنین از عمران زعفرانی روایت است که گفت: شنیدم که ابوعبدالله می‎گوید: «ما أحدث أحد في الإسلام ما أحدث زرارة من البدع عليه لعنةالله»[7]«بدعت هائی که زراره در دین ایجاد کرده است کسی در دین ایجاد نکرده است، خداوند او را لعنت نماید».
از لیث مرادی روایت است که گفت: شنیدم که ابوعبدالله می‎گوید: «لا يموت زرارة إلا تائهاً»[8]«زراره در سرگردانی و پریشانی می میرد».
از ابوعبدالله روایت است که گفت: «زرارة شر من اليهود والنصارى ومن قال: إن الله ثالث ثلاثة، وقال: إن مرض فلا تعده، وإن مات فلا تشهد جنازته»[9]
«زراره از یهود و مسیح و قائلان به تثلیث بدتر است. سپس گفت: اگر زراره مریض شد به عیادت او نرو و اگر مرد بر جنازه او حاضر نشو».
کشی از میسر روایت کرده که گفت: نزد ابوعبدالله بودیم که کنیزی از گوشه خانه عبور کرد و بر روی دوش او یک کوزه بود که آن را شکانده بود. پس ابوعبدالله گفت: گناه من چیست، خداوند قلب زراره را شکسته است، آنچنان که این کنیز این کوزه را شکسته است.[10]
از ابوجعفر- یعنی محمد باقر- نقل شده که وی در مورد زراره چنین اعتقاد داشت که از جاسوسان و خبرچینانی است که حاکمان علیه او گمارده‎اند و اخبار و کارهای او را به حاکمان می رساند، زیرا کشی از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت: زراره در مورد جوائزی که به عمال داده می شود از ابوجعفر- محمد باقر- سوال کرد و ابوجعفر گفت: اشکالی ندارد. سپس ابوجعفر گفت: قصد زراره این بود که به هشام بن عبدالملک چنین خبر بدهد که من کارهای سلطان را حرام می‎دانم[11].
از ولید بن صبیح روایت است که گفت: از کنار باغی در مدینه عبور کردم و ناگاه وجود انسانی مرا متوجه خود کرد و چون نگاه کردم دیدم که زراره است. زراره به من گفت: نزد ابوعبدالله برای من اجازه بگیر. راوی می گوید: من از مسجد خارج شدم و نزد ابوعبدالله رفتم و خبر را به وی رساندم. ابوعبدالله با دست بر سینه خود زد و سپس سه بار گفت: به او اجازه مده، زیرا زراره در سرای پیری قصد من را کرده است و بر دین من و دین پدران من نیست[12].
3- موضع زراره نسبت به ائمه شیعه
از ابن مسکان روایت است که گفت: شنیدم که زراره می گوید: خداوند ابوجعفر را رحمت نماید، اما در مورد جعفر باید بگویم که در قلب من علیه او چیزی است[13].
از زیاد بن أبی حلال در روایتی طولانی ذکر کرده است که زراره در مورد ابوعبدالله گفت: این دوست شما نسبت به کلام افراد بصیرت ندارد[14].
از نضر بن شعیب از عمه زراره روایت است که گفت: وقتی که زراره بر بستر بیماری افتاد و دردش شدت یافت گفت: مصحف قرآن را به من بدهید. من هم مصحف را به او دادم و آن را گشودم و بر روی سینه‎اش گذاشتم و او آن را از من گرفت و سپس گفت: عمه، برای من شهادت بده که من غیر از این کتاب، امام دیگری ندارم[15].
4- اقوال علمای شیعه در مورد زراره
نجاشی در مورد وی می‎گوید: زراره در زمان خود شیخ و استاد اصحاب ما و پیشتاز آنها بود و فردی قاری و فقیه و متکلم و شاعر و ادیب بود و بهره‎مند از فضل و دین بود[16].
علی بن داود حلی می‎گوید: زراره صادق‎ترین و فاضل‎ترین فرد زمان خود بود. امام صادق در مورد وی می‎گوید: اگر زراره نمی بود، می گفتم: احادیث پدرم از بین می‎رود[17].
کشی می گوید: علمای شیعه بر تصدیق او و فرمانبرداری از او اجماع دارند[18].
تفرشی در کتاب رجالی خود می گوید: فقیه‎ترین علمای گروه اول شش نفر بودند و فقیه‎ترین فرد از میان این شش نفر، زراره بود[19].
5- روایات زراره در کتب شیعه
خوئی مجموعه روایات زراره در کتب اربعه شیعه را ذکر کرده و می گوید: در سند بسیاری از روایات نام زراره در دو هزار و نود و چهار مورد آمده است. وی از ابوجعفر روایت کرده است و روایات زراره از ابوجعفر به هزار و دویست و سی و شش مورد می‎رسد. وی از ابوجعفر و ابوعبدالله روایت کرده است و روایات وی از این دو و با این عنوان- یعنی عن أبی جعفر و أبی عبدالله- به هشتاد و دو مورد می رسد. وی از ابوعبدالله روایت کرده است و روایات وی با این عنوان- یعنی با نام ابوعبدالله- می باشد، اما گاهی با نام صادق از او تعبیر می کند. این دسته از روایات وی به چهارصد و چهل و نه مورد می‎رسد. وی از یکی از آن دو- یعنی عن أحدیهما- روایت کرده است و روایات وی با این عنوان به صد و پنجاه و شش مورد می رسد. ..[20]
6- زراره از نگاه اهل سنت
از سفیان ثوری روایت است که گفت: زراره ابوجعفر را ندیده است[21].
از سفیان بن عیینه روایت است وقتی که به وی گفتند زرارة بن أعین از ابوجعفر نامه‎ای را روایت کرده است، گفت: او ابوجعفر را ندیده است، بلکه او احادیث ابوجعفر را تتبع می‎کرد[22].
در کتاب میزان الإعتدال آمده است که زراره علم به افراد اهل بهشت و اهل جهنم را به جعفر صادق منسوب کرده بود و به ابن سماک گفته بود: اگر با جعفر صادق ملاقات کردی به او بگو که من اهل جهنم هستم یا اهل بهشت؟ وقتی که این خبر به جعفر رسید، او گفت: به او خبر بده که اهل جهنم است، زیرا هر کس ادعا کند که من به اهل جهنم علم دارم، او خود اهل جهنم است[23].


[1]- اختيار معرفة الرجال 1/348، ونک: وسائل الشيعة 27/144، 18/104، مستدرك الوسائل 17/314، الاختصاص، مفيد ص:66، البحار 47/390، جامع أحاديث الشيعة 1/236، سماء المقال في علم الرجال 1/24، مستدركات علم رجال الحديث ص:424، معجم رجال الحديث 8/32، أعيان الشيعة 7/48، مجمع البحرين 2/273.
[2]- اختيار معرفة الرجال 1/345، و نک: تاريخ آل زرارة ص:35، 46، معجم رجال الحديث 8/229، أعيان الشيعة 7/47.
[3]- اختيار معرفة الرجال 2/346، و نک: البحار 101/330، تاريخ آل زرارة ص:51، سماء المقال 1/24، معجم رجال الحديث 8/230.
-[4] اختيار معرفة الرجال 1/355، و نک: البحار 79/292، معجم رجال الحديث 8/236، مسند الإمام الرضا 2/434.
[5]- اختيار معرفة الرجال 1/358، و نک: معجم رجال الحديث 8/246، أعيان الشيعة 7/49.
[6]- همان.
[7]- همان.
[8]- اختيار معرفة الرجال 1/365، و نک: معجم رجال الحديث 8/248، أعيان الشيعة 7/50.
[9]- اختيار معرفة الرجال 1/381، و نک: تاريخ آل زرارة ص:61، التحرير الطاوسي ص:241، معجم رجال الحديث 8/252، أعيان الشيعة 7/51.
[10]- اختيار معرفة الرجال 1/381، و نک: تاريخ آل زرارة ص:62، أعيان الشيعة 7/51.
[11]- اختيار معرفة الرجال 1/374، و نک: البحار 72/383، التحرير الطاوسي ص:240.
[12]- اختيار معرفة الرجال 1/380، و نک: البحار 5/48، معجم رجال الحديث 8/251، أعيان الشيعة 7/54.
[13]-  قبلاً ذکر گردید.
[14]-  اختيار معرفة الرجال 1/361، و نک: معجم رجال الحديث 8/247، البحار 5/46، تاريخ آل زرارة ص:65، أعيان الشيعة 7/54.
[15]- اختيار معرفة الرجال 1/373، و نک: معجم رجال الحديث 8/239، تاريخ آل زرارة ص:78، أعيان الشيعة 7/53.
[16]- رجال النجاشي ص:125، و نک: تاريخ آل زرارة ص:24، خلاصة الأقوال ص:152، جامع الرواة 1/324، سماء المقال 1/365 معجم رجال الحديث 8/225، أعيان الشيعة 7/47، رسائل ومقالات، جعفر سبحاني ص:311.
[17]- كتاب الرجال، ابن داود حلي ص:96، و نک: وسائل الشيعة 27/142، تاريخ آل زرارة ص:49، اختبار معرفة الرجال 1/345، طرائف المقال 2/577، سماء المقال 2/304، معجم رجال الحديث 8/230، جامع أحاديث الشيعة 1/236، أمل الآمل، عاملي 1/5، أعيان الشيعة 7/47.
[18]- نک: جامع الرواة 1/324 2/11، خلاصة الأقوال ص:252، نقد الرجال، تفرشي 4/30، توضيح المقال ص:197، طرائف المقال، بروجردي 2/36، 348، فائق المقال في الحديث والرجال ص:91.
[19]- نقد الرجال 2/255، و نک: كليات في علم الرجال ص:166، سماء المقال 2/308 الرسائل الرجالية ص:11، وسائل الشيعة 30/221، خاتمة المستدرك 5/400 البحار 46/345، تاريخ آل زرارة ص:48، اختيار معرفة الرجال 2/507، جامع الرواة 2/335، رجال الخاقاني ص:62، أعيان الشيعة 3/558، 1/143.
[20]- معجم رجال الحديث 8/254.
[21]- نک: لسان الميزان 2/474، ميزان الاعتدال 2/70، أعيان الشيعة 7/47، طرائف المقال 2/582.
[22]- نک: لسان الميزان 2/474، الجرح والتعديل، ابن أبي حاتم 1/37.
[23]- نک: ميزان الاعتدال 2/69-70، لسان الميزان 2/473-474، و نک: أعيان الشيعة 7/47، طرائف المقال 2/582.

از کتاب:
منابع شیعه در میزان نقد علمی،  نویسنده: پروفسور احمد بن سعد حمدان الغامدی (استاد دانشگاه ام القری ـ دانشكده عقیده)
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com