قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

ابوبصیر لیث مرادی
یکی از راویانی است که شیعه در شناخت دین خود به وی اعتماد کرده ‎اند، اما با این وجود روایاتی در مورد او وارد شده که با هم متعارض هستند.
1- روایاتی که در مدح وی وارد شده است
از محمد بن باقر روایت است که گفت: اگر ابوبصیر نمی بود آثار نبوت قطع شده و از بین می رفت[1].
قمی از شعیب عقرقوفی روایت کرده که گفت: به ابوعبدالله گفتم: اگر نیاز یافتیم که در مورد مسأله‎ای سوال کنیم- و شما نبودید- از چه کسی سوال کنیم؟ ابوعبدالله گفت: نزد ابوبصیر برو[2].
این خبر حسب قواعد آنان در بالاترین درجه صحت قرار دارد.
همچنین از شعیب عقرقوفی از ابوبصیر روایت کرده است که گفت: نزد ابوعبدالله رفتم و او به من گفت: آیا هنگام وفات علیاء نزد او بودی؟ گفتم: آری، علیاء به من خبر داد که بهشت را برای او ضمانت کرده‎اید و از من خواست که این موضوع را به شما بگویم. ابوعبدالله گفت: راست می‎گوید. ابوبصیر گفت: من گریستم و بعد گفتم: فدایتان شوم، مگر من سالخورده و ناتوان و نابینا نیستم و به شما روی آورده‎ام و از دیگر چیزها بریده‎ام، پس بهشت را برای من ضمانت کنید. ابوعبدالله گفت: این کار را می کنم. ابوبصیر می گوید: گفتم: آن را از طرف پدران خود برایم تضمین کنید و نام پدران او را یکی یکی بردم. ابوعبدالله گفت: این کار را می کنم. ابوبصیر می گوید: گفتم: آن را از جانب رسول‎خدا صلی الله علیه و سلم  برایم تضمین کنید. ابوعبدالله گفت: این کار را می کنم. ابوبصیر می‎گوید: آن را از جانب خدا برایم تضمین نمائید. ابوعبدالله گفت: این کار را می کنم[3].
2- آنچه که در مذمت ابوبصیر وارد شده است
ابن غضائری می گوید: ابوعبدالله از وجود او بر می آشفت و ناراحت می شد و به ستوه می آمد و ملول می گشت و اصحابش در مورد وی اختلاف نظر دارند[4].
3- موضع ابوبصیر نسبت به ائمه
کشی از حماد ناب روایت کرده که گفت: ابوبصیر بر دَر خانه ابوعبدالله نشست تا از او اجازه بگیرد، اما ابوعبدالله به او اجازه نداد. پس ابوبصیر گفت: اگر با خود یک سینی- غذا یا هدیه- می‎داشتم به من اجازه می‎داد. راوی می‎گوید: پس سگی آمد و پایش را رو به صورت ابوبصیر بلند کرد تا ادرار کند. پس ابوبصیر گفت: اف اف، این چیست؟ همنشین وی گفت: این سگی است که به صورت تو ادرار می کند[5].
از ابن أبی یعفور روایت است که گفت: «همراه با جماعتی به سواد رفتم تا درهم‎هائی برای رفتن به حج درخواست کنم و ابوبصیر مرادی نیز همراه ما بود. به ابوبصیر گفتم: ای ابوبصیر، از خدا بترس و با مال خود حج کن، تو اموال زیادی داری. ابوبصیر گفت: ساکت باش، اگر دنیا برای دوستت- ظاهراً منظور ابوعبدالله است- انداخته شود ردای خود را بر روی آن می کشد و همه را می برد».[6]
از حماد بن عثمان روایت است که گفت: من و ابن أبی یعفور و فردی دیگر به حیره یا به جائی دیگر رفتیم و در مورد دنیا سخن گفتیم. پس ابوبصیر مرادی گفت: دوست شما اگر به آن فرصت یابد همه را به خود اختصاص می دهد. راوی می گوید: سپس ابوبصیر چرتی زد و در  این هنگام سگی آمد و خواست بر روی او ادرار کند. پس من رفتم تا آن سگ را برانم. اما ابن أبی یعفور گفت: کاری به آن سگ نداشته باش. پس سگ آمد و در گوش ابوبصیر ادرار ریخت. [7]
ابوبصیر به امامت موسی بن جعفر اعتقاد نداشت و موسی بن جعفر را به عدم علم و عدم شناخت از احکام متهم می کرد، زیرا کشی از شعیب عقرقوفی از ابوبصیر روایت کرده  است که گفت: از ابوعبدالله سوال کردم در مورد زنی که ازدواج کرده، اما دارای شوهر است و این شوهر دوم با وی آمیزش کرده است. وی در جواب گفت: زن سنگسار شده و مرد صد ضربه شلاق زده می شود، زیرا این مرد در مورد بی شوهر بودن وی سوال نکرده است. شعیب می‎گوید: پس نزد ابوالحسن، موسی بن جعفر رفتم و به او گفتم: زنی که شوهر دارد و ازدواج می‎کند چه حکمی دارد؟ موسی بن جعفر گفت: زن سنگسار می شود اما چیزی بر مرد لازم نیست. راوی می‎گوید: پس با ابوبصیر ملاقات کردم و به او گفتم: من در مورد زنی که شوهر دارد و با مرد دیگری ازدواج می کند از ابوالحسن سوال کردم و او گفت: زن سنگسار می‎شود اما چیزی بر مرد لازم نیست. شعیب می گوید: پس ابوبصیر دستی بر سینه‎اش کشید و گفت: فکر نمی‎کنم که علم ابوالحسن هنوز کامل شده باشد[8]. در روایت دیگری آمده است: فکر می کنم علم او کامل نشده است.[9]
کشی روایت کرده است: ابوبصیر در حالی که جنابت داشت داخل خانه‎های ائمه می شد[10].
4- روایات ابوبصیر در کتب شیعه
جعفر سبحانی می‎گوید: در سند بسیاری از روایات که به دو هزار و دویست و هفتاد و پنج مورد می‎رسد عنوان ابوبصیر وجود دارد، اما در مورد اینکه مراد از این عنوان چه کسی می‎باشد اختلاف وجود دارد. همچنین در مورد تعداد کسانی که این کنیه بر آنان اطلاق می‎شود اختلاف نظر وجود دارد. برخی بر این باور هستند که بر دو نفر اطلاق می شود و برخی آن را بر سه نفر و تعداد زیادی آن را بر چهار نفر اطلاق کرده‎اند. اما از برخی دیگر اطلاق آن بر بیشتر از این هم محتمل است[11].
 


[1]- كتاب الرجال، ابن داود، حلي ص:392، 393.
[2]- الكنى والألقاب 1/20، و نک: وسائل الشيعة 27/142، خاتمة المستدرك 5/400، البحار 2/249، الفوائد المدنية ص:305، فرائد الأصول، أنصاري 1/300، أنوار الهداية، خميني 1/205، تسديد الأصول 2/548، اختيار معرفة الرجال 1/400، نقد الرجال 5/82، جامع الرواة 2/334، الفوائد الرجالية ص:155، توضيح المقال ص:160، طرائف المقال 1/628، سماء المقال 1/345، معجم رجال الحديث 11/322، 10/146 21/83، قاموس الرجال 11/18، 12/386، كليات في علم الرجال ص:469.
[3]- اختيار معرفة الرجال 1/400، و نک: جامع الرواة، أردبيلي 1/545، قاموس الرجال 12/425،450.
[4]- رجال ابن الغضائري ص:111، و نک: جامع الرواة 2/34، خلاصة الأقوال ص:235، نقد الرجال 4/77، معجم رجال الحديث 15/145، قاموس الرجال 12/424، 431، الفوائد الرجالية ص:149.
[5]- اختيار معرفة الرجال 1/407، و نک: الفوائد الرجالية ص:161، سماء المقال 1/369، معجم رجال الحديث 15/153، 21/85، قاموس الرجال 11/20، 12/427.
[6]- اختيار معرفة الرجال 1/398، و نک: التحرير الطاوسي ص:489، توضيح المقال ص:161، الرسائل الرجالية ص:24، سماء المقال 1/368، معجم رجال الحديث 15/151، قاموس الرجال 12/424.
[7]- اختيار معرفة الرجال 1/403، و نک: التحرير الطاوسي ص:491، الرسائل الرجالية ص:24، سماء المقال 1/369، معجم رجال الحديث 15/152-153، قاموس الرجال 12/426.
[8]- اختيار معرفة الرجال 1/401، و نک: البحار 76/57، معجم رجال الحديث 15/152، قاموس الرجال 12/426.
[9]- اختيار معرفة الرجال 1/402، و نک: البحار 76/57، الرسائل الرجالية ص:25، معجم رجال الحديث 15/154، قاموس الرجال 12/426.
[10] اختيار معرفة الرجال 1/399، وانظر: معجم رجال الحديث 15/151، قاموس الرجال 12/425، جامع أحاديث الشيعة 2/460، البحار 97/130، الوسائل 2/212، الحدائق الناضرة 3/54، مستند الشيعة 2/293، جواهر الكلام 3/52، الرسائل الرجالية ص:25.
[11] كليات في علم الرجال ص:461.

از کتاب:
منابع شیعه در میزان نقد علمی،  نویسنده: پروفسور احمد بن سعد حمدان الغامدی (استاد دانشگاه ام القری ـ دانشكده عقیده)
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com