|
|
|
|
قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل». |
|
|
|
فقه>مفاهیم و اصطلاحات فقهی>سَلَم
شماره مقاله : 597 تعداد مشاهده : 415 تاریخ افزودن مقاله : 15/6/1388
|
|
سلم یا سلف = پیش پرداخت بهاء و پیش فروش كالا
سلم و سلف یعنی كالای وصف شده‌ای با اوصاف معینی، بصورت فی الذمّه با بهای نقدی و حاضری بفروش رساندن. فقها آن را بیع نیازمندان می‌نامند، چون در حقیقت فروختن چیزی است‌كه فعلا وجود ندارد، لیكن ضرورت و نیاز هر دو طرف عقد، اقتضای آن را می‌كند، چون صاحب سرمایه نیاز‌مند آنست كه‌كالا را بخرد و صاحب‌كالا به بهای آن پیش ازحصول آن كالا، نیاز دارد، تا آن را برای نفقه و هزینه خود وكشت وكارش تا برسد، بمصرف برساند، پس این نوع بیع از مصالح ضروری و مورد نیاز است.
خریدار را “مسلم” یا “رب السلم” و فروشنده را “مسلمالیه” و كالای فروخته شده را “المسلم فیه” و بهای آن را “راس مال السلم یا سرمایه سلم“ می‌نامند.
دلیل شرعی سلم
دلیل شرعی آن به قرآن‌كریم وسنت نبوی و اجماع مسلمین به ثبوت رسیده است.
1-ابن عباس‌گفت: “من‌گواهی می‌دهم‌كه سلم تضمین شده تا مدت معینی را، خداوند دركتاب خود حلال‌كرده و بدان اجازه داده است“. سپس این ایه را خواند:" یا ایها الذین آمنوا إذا تداینتهم بدین إلى أجل مسمى فاكتبوه بقره ٢٨٢ [ای مومنان هرگاه چیزی را تا زمان معینی به قرض دادید آن را بنویسید]".
٢-بخاری و مسلم روایت‌كرده‌اندكه وقتی‌كه پیامبر صلی الله علیه و سلم . بمدینه آمد مردم میوه‌ها را یك ساله یا دو ساله سلم و پیش فروش می‌كردند. پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت:" من أسلف فلیسلف فی كیل معلوم ووزن معلوم إلى أجل معلوم [هركس پیش خرید یا پیش فروش می كند پیمانه و وزن و مدت تحویل را معلوم كند]". ابن المنذر گفته است‌كه همه اهل علمی‌كه ما از آنان بخاطر داریم، اجماع دارند بر اینكه سلم جایز است.
مطابقت سلم با قواعد شریعت اسلام
شرعی بودن سلم با مقتضای شریعت مطابق و متفق و سازگار است و با قواعد آن می‌خواند و مخالفتی با قیاس ندارد، زیرا همانگونه كه در بیع جایز است تاخیر پرداخت بهای كالا، در سلم نیز تاخیر تحویل كالای فروشی جایز است، بدون اینكه با هم فرقی داشته باشند.
و خداوند می‌فرماید:" إذا تداینتم بدین إلى أجل مسمى فاكتبوه . و دین عبارت است از تخیر و مهلت اموال تضمین شده در ذمه شخص و هرگاه كالای فروخته شده، توصیف شده و معلوم و مشخص و تضمین شده، در ذمه باشد و مشتری اطمینان داشته باشد، كه فروشنده‌كالای فروخته شده را سر موعد بتمام وكمال تسلیم می‌كند، در آنصورت‌كالای فروخته شده، خود بصورت وامی درمی‌اید كه مهلت و تاخیر پرداخت آن جایزاست، و بقول ابن عباس مشمول مفهوم آن ایه فوق خواهد شد.
و سلم مشمول آن نهی نمی‌شود كه پیامبر صلی الله علیه و سلم نهی فرموده است ازاینكه انسان چیزی راكه نزدش نیست بفروشد،كه به حكیم بن حزام‌گفت:" لا تبع لا لیس عندك [چیزی‌كه پیش تو نیست آن را مفروش]". چون مقصود آنست چیزی‌كه قدرت بر تسلیم آن نداری و نمی‌توانی آن را تحویل دهی، آن را مفروش چون چیزی‌كه برآن قدرت تسلیم كردن نداشته باشد، بحقیقت نزد او نیست، درآنصورت فروختن آن فریب یا ریسك است و باستقبال خطر رفتن. اما فروختن چیزی‌كه اوصافش بیان شده و درذمه خود آن را تضمین‌كرده و ظن غالب داردكه امكان تسلیم‌كردن آن را بموقع خود دارد از این مقوله نیست.
شرایط سلم و پیش خرید و پیش پرداخت
برای صحت سلم وسلف خری، شرایطی لازم است‌كه تحقق آنها شرط است و این شرایط بعضی به سرمایه تعلق دارند و برخی به “مسلم فیه” تعلق دارند:
شرایط سرمایه و راس المال:
1-جنس آن باید معلوم باشد ٢-مقدار و میزان آن باید معلوم باشد. ٣-باید در مجلس عقد سلم بفروشنده تحویل‌گردد.
شرایط مسلم فیه یاكالای فروخته شده در سلم
1-باید فی الذمّه باشد نه حاضر، چون اگر حاضر باشد بیع است.
٢-باید بگونه‌ای توصیف شودكه مقدار و اوصاف آن مشخص باشد و موجب تمایز آن از غیرباشد، تا فریب و نزاع بمیان نیاید.
٣-مهلت ومدت باید معلوم باشد. ایا درست است مهلت را اینگونه تعیین‌كنند: تا وقت درو و چیدن میوه یا وقت آمدن حجاج یا تا وقتی كه عطاء و بخشش و حقوق را می‌دهند؟ امام مالك‌گفته است اگرماهها و سالهای آن معلوم باشد، اشكال ندارد.
شرط مهلت و مدت
جمهور برآنندكه اجل و مهلت و مدت در سلم معتبر است و سلم بصورت نقدی و حالی درست نیست و شافعیه‌گفته‌اند هرگاه سلم بصورت موجل با احتمال فریب و زیان جایز باشد، بطریق اولی بصورت نقدی و حاضری جایز است و ذكر
اجل و مهلت در حدیث برای آن نیست كه مهلت و اجل شرط باشد بلكه مراد آنست‌كه اگر حاضر نباشد و مهلت داشته باشد باید مهلت معین و معلوم گردد. شوكانی گفته است: حق آنست‌كه شافعیه‌گفته‌اند كه اجل و مهلت معتبر نیست چون دلیلی بر اعتبار آن نیست و حكم تعبدی بدون دلیل لازم نیست. اما اینكه گفته‌اند: لازم می‌اید اگر اجل و مهلت دركار نباشند، بیع چیزی باشدكه معدوم است و این عمل فقط در سلم مجاز است.
و تنها چیزی‌كه سلم را ازبیع جدا می‌كند همان مهلت و اجل است: درجواب می‌گوئیم فرق بین آنها دراجرای صیغه است‌كه درآنجا بیع و دراینجا سلم است و این مقداركافی است .
در مسلم فیه شرط نیست‌كه نزد مسلم الیه باشد
درسلم شرط نیست‌كه “مسلم الیه” در حین وقوع عقد مالك مسلم فیه باشد یعنی شرط نیست‌كه درآن وقت‌كالا موجود باشد بلكه مراعات این می‌شودكه سر موعد و مهلت، بتواند مالك آن بشود: بهنگام انقضای مهلت، اگرمبیع و مسلم فیه منقطع گردد یعنی مسلمالیه مالكیت برآن نداشته باشد، عقد فسخ می‌گردد و پیش از اتمام مهلت اگر منقطع گردد اشكالی ندارد یعنی در وقت تحویل باید فروشنده مالك آن كالا باشد.
بخاری ازمحمد بن مجالد روایت‌كرده است‌كه‌گفت: عبدالله بن شداد و ابو برده مرا فرستادند نزد عبدالله بن ابی اوفی وگفتند: از او سوال‌كن ایا اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم در زمان او گندم را پیش خرید و پیش فروش می‌كردند؟ عبدالله‌گفت: ما باكشاورزان و نصارای شام‌گندم و جو را پیش خرید می‌كردیم وهمچنین روغن زیتون با پیمانه معلوم و مهلت و مدت معلوم. گفتم: اصل این خبر او به چه‌كسی برمی‌گردد؟گفت: ما او را از این مطلب نمی‌پرسیدیم. سپس آنان مرا نزد عبدالرحمن بن ابزی فرستادند و از او پرسیدم،گفت: “یاران پیامبر صلی الله علیه و سلم در زمان پیامبر صلی الله علیه و سلم پیش فروش و پیش خرید می‌كردند و از آنان سوال نكردیم كه ایا كشت‌زار دارند یا ندارند؟
عقد سلم با سكوت از موضع و محل تحویل و تسلیم كالا فاسد نمی‌شود
اگر متعاقدان در سلم ازمحل تسلیم كالا سخنی بمیان نیاورند، عقد سلم صحیح است و محل خود مشخص می‌گردد، چون در حدیث ذكری از موضع و محل تحویل نشده است اگر محل تسلیم شرط بود، پیامبر صلی الله علیه و سلم آن را ذكر می‌كرد، همانگونه كه‌كیل و وزن و مهلت و اجل را ذكر كرده است.
سلم در شیر و خرمای رطب
قرطبی‌گفته است: “و اما سلم‌كردن در شیر و خرمای رطب با شروع كردن بدان
مسئله‌ای است‌كه درمدینه روی داده و اهل مدینه بر آن اجماع دارند. و این مسئله بر قاعده مصلحت مبتنی است، چون احتیاج مردم بگرفتن روزانه شیر و رطب مسلم است وگرفتن هر روزه آن و پرداخت بهای روزانه آن دشوار است، چه بساكه روزی پول همراه نداشته باشد وگاهی قیمت نیز در طی ایام تفاوت و اختلاف پیدا كند و صاحب خرما و شیر نیز بپول نیاز دارد، چون این كالاهای او نیز پیش او هستند و نیاز بفروختن آنها دارد، پس چون هر دو در نیازمندی با هم شریك هستند این رخصت داده شده است تا در این حال سلم كنند بقیاس بر عرایا[1] و غیر آن از نیازمندیهای اصلی و مصالح عمومی یعنی شیر و خرمای رطب را پیش خریدكند و بتدریج هر روز مقداری بگیرد و بهایش را پرداخت‌كند.
آیا می‌توان غیر كالای سلم شده را بعوض آن گرفت
جمهور فقهاء برآن هستندكه نمی‌توان غیركالای سلم شده را بجای آن‌گرفت و تا زمانی‌كه عقد سلم باقی باشد، جایز نیست، چون در این صورت قرض‌كالای سلم شده را، پیش از اینكه قبض‌كرده باشد فروخته است و بعلاوه پیامبر صلی الله علیه و سلم گفته است:" من أسلف فی شئ فلا یصرفه إلى غیره [هركس چیزی را سلم كرد آن را -پیش از قبض و تحویل‌گرفتن -بكسی واگذار نكند]". و امام مالك و احمد آن را جایز، دانسته‌اند.
ابن المنذرگفت: از ابن عباس به ثبوت رسیده است‌كه‌گفت: “هرگاه در چیزی سلم كردی تا مدت معینی، اگر خود آن چیز را گرفتی چه بهتر والا چیزی بعوض آن بگیر كه از آن ناقص‌تر باشد و دو بار سود مبر، شعبه این مطلب را ذكركرده است و این خود قول صحابی است و قول صحابی مادام كه مخالفی نداشته باشد، خود حجت است. و اما در میان راویان حدیث فوق “عطیه بن سعد” وجود دارد كه بدو احتجاج نمی‌شود و سخنش حجت نیست درروایت حدیث.
ابن القیم این مذهب را ترجیح داده و دلایل هر دو طرف را بررسی كرده و گفته است: پس به اثبات رسیده است‌كه برای تحریم‌گرفتن عوض چیزسلم شده، نصی و اجماعی و قیاسی نیست و نص و قیاس مقتضی مباح بودن آن می‌باشند. وقتی‌كه نزاع پیش اید مراجعه بكتاب خدا و سنت نبوی واجب است و اما هرگاه عقد سلم به وسیله اقاله یا چیز دیگری فسخ‌گردید: برخی گفته‌اند گرفتن عوض قرض سلم شده، از غیر جنس خودش جایز نیست و برخی‌گفته‌اندگرفتن عوض آن جایز است و آن مذهب امام شافعی و اختیار شده قاضی ابویعلی و ابن تیمیه است. ابن القیم گفته است: صحیح اینست چون جنس سلم شده عوضی است، مستقر و ثابت در ذمه فروشنده و معاوضه دادن آن مانند دیون و قرضهای دیگر جایز است.
[1] -اعری الرجل النخله یعنی میوه آن را دریک سال بوی بخشید.
عریه که جمع آن عرایا است یعنی درخت خرمائی‌که صاحبش آن را بعاریه بدیگران بدهد تا میوه‌اش را بخورند. مترجم
|
بازگشت به ابتدای
صفحه
بازگشت به نتایج قبل
چاپ
این مقاله
ارسال مقاله به دوستان |
|
|
 |
|
|
|
