قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

 توسل به اعمال نیک
 
فقط [موضوع] توسل به اعمال نیک باقی مانده است. نمونه‌های آن عبارتند از: توسل مؤمنین به ایمانشان در آیه{ رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلإيمَانِ }(پروردگارا! ما از منادی [بزرگوار توحید، یعنی محمد پسر عبدالله] شنیدیم که [مردم را] به ایمان به پروردگارشان میخواند) (سوره آل‌‌عمران آیه 193)، و توسل آن سه نفر [که][1] [در غار] صخره راه آنان را مسدود کرده بود و در برابر پروردگار به اعمال نیک خودشان متوسل شدند. حدیث آن در بخاری ذکر شده است[2]. زیرا[3] بی‌تردید خداوند وعده داده است که دعای کسانی که ایمان آورده‌اند و اعمال پسندیده و نیک انجام داده‌اند، را اجابت کند و از فضل خود به آنان فزونی بخشد، همچنین توسل به نامهای نیک پروردگار، خداوند – تعالی - می‌فرماید:{ وَلِلَّهِ الأسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا } (خدا دارای زیباترین نامها است [که بر بهترین معانی و کاملترین صفات دلالت می‌نمایند. پس به هنگام ستایش یزدان و درخواست حاجات خویش از خدای سبحان] او را بدان نامها فریاد دارید و بخوانید.) (آیه 180 سوره أعراف) و دعاهای برجای مانده در سنن مانند (اللهم أنی أسالک بأن لک الحمد لا إله إلاّ أنت [الجنان][4] المنان بدیع السموات و الأرض یا ذالجلال و الإکرام) خدایا تو را [به این صفت] که همه ستایش از آن توست، تنها اله و معبود فقط تو هستی. مهربان سخاوتمند و آفریدگار آسمانها و زمین هستی، می‌خوانم و از تو طلب می‌کنم ای دارای شکوه و بخشش[5]. و مانند این دعاها، مفهوم این آیه است که خداوند – تعالی - می‌فرماید:{ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ }(ای مؤمنان! از خدا بترسید [و از او امر اطاعت کنید و از نواهی او اجتناب ورزید] و برای تقرب به خدا وسیله بجوئید) (سوره مائده آیه 35)، زیرا [وسیله] همان نزدیکی[6] است که به وسیله آن به پروردگار نزدیک می‌شوید و انجام دهنده آن را به او [خدا] نزدیک، می‌کند و آن اعمال نیک است. در صحیح بخاری به نقل از ابوهریره روایتی آمده است که پیامبر خدا – صلی الله علیه و سلم فرمود: (خداوند فرموده است: (من عادی لی ولیاً، فقد آذنته بالحرب و ماتقرب إلی عبدی بشیء مما افترضت علیه و ما زال عبدی یتقرب إلی بالنوافل حتی أحبه فإذا أحببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به ویده التی یبطش بها و رجله التی یمشی بها، ولئن سألنی لأعطینه و لئن استعاذنی لأعیذنه.) (کسی که با یکی از اولیای من دشمنی کند، با او اعلان جنگ می‌کنم. بندة من با امری دوست داشتنی‌تر از آنچه بر او واجب کرده‌ام به من نزدیک نمی‌شود. بنده من همچنان با نوافل به من نزدیک می‌شود تا اینکه او را دوست می‌دارم. هر گاه او را دوست داشتم من گوش او خواهم بود که با آن بشنود و چشم او که با آن می‌بیند، و دست او که با آن حمله کند. و پای او که به وسیله آن راه می‌رود، اگر از من طلب [چیزی] بکند بی‌تردید به او اعطا خواهم کرد و اگر به من پناه ببرد، او را پناه خواهم داد[7].) به همین دلیل هنگامی که برای رسول خدا – صلی الله علیه و سلم – کار مهمی پیش می‌آمد، به نماز پناه می‌برد[8]. زیرا [نماز] بهترین نزدیکی به پروردگار – عزوجل – است. خداوند – تعالی - می‌فرماید:{ وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ }(و از شکیبائی [و واداشتن نفس بر آنچه دوست ندارد، از جمله روزه] و نماز [که دل را پاکیزه و انسان را از گناهان و پلیدیها بدور می‌دارد] یاری بجوئید.) (سوره بقره، آیه 45) [وسیله مخلوق نیست که برای واسطه‌گری میان خدا و مخلوقات، شفاعت برای آنان، نزدیکی به وسیله او به پروردگار، خوانده شود. زیرا این][9] همان چیزی است که خداوند در آیات [قرآن] آن را نهی فرموده است و کتابها و پیامبران را در تقبیح این امر فرو فرستاده است. این همان چیزی است که بنی‌اسرائیل از حضرت موسی – علیه السلام – خواستند.{اجْعَلْ لَنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ } (برای ما معبودی قرار بده [تا به پرستش آن بپردازیم] همانگونه که آنان دارای معبودهائی هستند.) (سوره اعراف آیه 138.) زیرا[10] قصد آنها نزدیکی به خداوند با استفاده از آنها بود.
 




[1]- در نسخه محقق آمده است: (وهم الثلاثه النفر [الذین] ...) که کلمه (الذين) از روی نسخه (ب) به آن اضافه شده است، اما همين عبارت در نسخه (ج) به اين صورت آورده شده است: (وهم ثلاثه نفر توسلوا ...)
[2]- صحيح بخاری (شماره 3465)، صحيح مسلم (شماره 2743)
[3]- در متن اصلی چنين آمده است: (لأنه وعد ...) اما در نسخه (ج) اين عبارت اين گونه آورده شده است: (والله سبحانه وعد ...)
[4]- اين کلمه از روی نسخه‌‌های اصل و (الف) به متن افزوده شده در مسند احمد به (شماره 12638) و صحيح ابن حبان (شماره 893) آمده است.
[5]- امام احمد در مسند (شماره 13605)، بخاری در ادب المفرد (شماره 705)، أبوداود (شماره 1492)، ابن ماجه (شماره 3858)، آن را روايت کرده‌اند، البانی در السلسله الصحيحه، (شماره 2059) آن را حسن دانسته است.
[6]- در نسخه محقق آمده است: (القرب) اما در نسخه (الف) به جای آن (التقرب) آمده است.
[7]- صحيح بخاری، (شماره 6502)
[8]- احمد در مسند (5/388) و ابو داوود (شماره 1319) آن را روايت کرده‌اند. که فقط محمد بن عبدالله اين حديث از او روايت شده است، گفته می‌شود او محمد بن عبيد ابوقدامه است که فقط عکرمه بن عمار يمامی از او روايت می‌کرده است. کسی او را توثيق و تائيد نکرده است پس او مجهول است.
[9]- در نسخه محقق داخل کروشه چنین آمده است (ولیست الوسیله بمخلوق یبتغی لیحصل واسطه بین الله و بین خلقه یشفع لهم و یتقربون إلیه لأن هذا) اما در نسخه ج به جای عبارت فوق چنين آمده است: (وأما التوسل بمخلوق و جعله واسطه بین الله و بین عبده فهو... .)
[10]- در نسخه محقق کلمة (لأن) و در نسخه (ج)، (وکان) آمده است.

از کتاب:
الوهیت در پرتو  قرآن و سنت، تألیف: امام عبد العزیز بن محمد بن سعود رحمه الله (متوفی 1218 هـ)، تحقیق: عبدالله بن زید بن مسلم ال مسلم
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
  IslamWebPedia.Com