قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

آیا خواندن سوره فاتحه در نماز جماعت بر مأموم واجب است
علما در مورد قرائت سوره فاتحه توسط مأموم بعد از قرائت امام اختلاف دارند و چند رای در این مورد صادر کرده‏اند:
1- همچنانکه بر امام واجب است بر مأموم نیز خواندن سوره فاتحه واجب است. چون پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید: (لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب)[1] (نماز کسی که سوره فاتحه را نخواند درست نیست).
2- بر مأموم خواندن سوره فاتحه در نماز جماعت واجب نیست و فرقی ندارد که آن نماز جهری باشد یا سرّی باشد. چون پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید: (من کان له إمام فقراءة الإمام له قراءة) (هر کسی که رد نماز امامی داشت – خودش مأموم بود – خواندن سوره فاتحه توسط امام برای او نیز محسوب می‏شود).
سند این حدیث ضعیف است و ابن کثیر در تفسیرش در مورد آن صحبت کرده است، پس وقتی حدیث، حدیث ضعیف الإسناد است به آن عمل نمی شود و قابل قبول نیست و نماز مأموم بدون خواندن سوره فاتحه درست نیست.
[مترجم: این حدیث، حدیث صحیح الاسنادی است که ابن ابی شیبة، الدار قطنی، ابن ماجة، طحاوی و امام احمد از چند طریق آن را روایت کرده‏اند، و ابن تیمیة (رحمه الله) آن را صحیح دانسته است. شیخ الألبانی (رحمه الله) هم آن را صحیح می‏داند. و از طریق جمع بین احادیث این باب مشخص می‏شود که این حدیث مربوط به نمازهای جهری – صبح، مغرب و عشاء – است].
3- بر مأموم خواندن سوره فاتحه در نمازهای جماعت سری واجب است. چون پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید:
(إنما جعل اإمام لیؤتم به فإذا کبر فکبروا و إذا قرأ فانصتوا)[2] (امام برای اقتدا کردن به او قرار داده شده وقتی (الله اکبر) گفت شما هم (الله اکبر) بگوئید، و وقتی قران خواند، شما به او گوش دهید و ساکت باشید).
و این قول قدیم امام شافعی است، و در یکی از اقوالی که از امام احمد روایت کرده‏اند، ایشان نیز چنین حکم می‏کند.[3]
4- خواندن سوره فاتحه در لحظاتی که امام هنگام قرائت مکث می‏کند واجب است و مأموم می‏تواند در آن لحظات شروع به خواندن فاتحه کند، این قول عده‏ای از صحابه، تابعین و تابع تابعین می‏باشد و قول جدید امام شافعی نیز همین گونه است – جاهایی که امام در آن مکث می‏کند شامل مابین آیات، آخر سوره فاتحه و آخر سوره بعد از سوره فاتحه است -.
خداوند می‏فرماید: (و إذا قرئ القرآن فاستمعوا له و أنصتوا لعلکم ترحمون) (اعراف/204) (و چون قرآن قرائت شود همه گوش بدان فرا دهید و سکوت کنید باشد که مورد لطف و رحمت حق شوید).
عده‏ای از علمای سلف در مورد این آیه می‏فرمایند: در اینجا منظور این است که مأموم در نمازهای جهری، نماز عید قربان، رمضان، و نماز جمعه باید هنگامی که امام مشغول خواندن سوره فاتحه است. ساکت باشد و گوش دهد و مشغول قرائت فاتحه نباشد. و ابن‏جریر طبری هم چنین می‏گوید: منظور از این گوش دادن و ساکت بودن در نمازهای جهری است که امام با صدای بلند مشغول خواندن سوره فاتحه است و همچنین ساکت بودن در هنگام خطبه خواندن امام است.[4]
وقتی که مأموم بدلیل دور بودن از امام و نبود بلندگو، صدای قرائت سوره فاتحه را توسط امام نشنید، بر مأموم واجب است خودش سوره فاتحه را بخواند، زیرا او صدای امام را نمی‏شنود، تا خواندن امام برای او نیز محسوب گردد.


[1]  متفق علیه.
[2] - مسلم.
[3] - تفسیر ابن کثیر، سوره فاتحه.
[4] - تفسیر ابن کثیر، 2/44.

(تفسیر بزرگترین سوره قرآن (فاتحة الكتاب)، مؤلف:  محمد بن جمیل زینو، ترجمه: علی صارمی)