قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

مهمترین منابع سیرت پیامبر صلی الله علیه و سلم 


مولف: استاد سید سلیمان ندوی
مترجم: عبدالحکیم عثمانی


[مصدر نخست]:
مهمترین جنبه ی سیرت پیامبر که مو ثق ترین و صحیح ترین بعد آن می باشد قسمتی است که از قرآن کریم اقتباس شده است کتابی که باطل از هیچ طرف به آن راه ندارد و از جانب رب عزیز و حمید فرود آمده است کتابی که دوست و دشمن در صحتش شکی ندارند .
قرآن تمام جوانب سیرت نبوی و قسمتی از زندگی قبل از نبوتش را بیان می دارد قرآن از یتیمی ،فقر عبادت و تفکر پیامبر سخن به میان آورده است چنان چه از امور بعد از نبوت مانند نزول وحی و تبلیغ آن توسط رسول الله ،سفر معراج، عداوت دشمنان ،هجرت ،غزوات و اخلاق وی نیز فرو گذار نکرده است قرآن این مطالب را به بیانی روشن و اسلوبی گیرا و دلنشین تقدیم مخاطبین می نماید
اینجا است که پی می برید تا به حال سیرت احدی بهتر ،صحیح تر و موثق تر از سیرت محمد (ص)در تاریخ نگذشته است.

مصدر دوم:
سیرت نبوی، کتاب های حدیث است که از اقوال و احوال پیامبر تعداد صدها هزار حدیث را در خود جای داده اند و این در حالی است که صحیح از ضعیف و موضوع و همچنان قوی از غیر قوی تفکیک شده است از منابعی که در این زمینه نوشته شده است می توان صحاح سته را نام برد کتاب های که تمام محتویاتشان دقیقاً مورد برسی علما قرار گرفته است علما برای راویانش نظایری را آورده اند که برای هیچ محققی جای هیچگونه شک و ترددی را باقی نگذاشته اند .
بعد از صحاح سته کتابهای مسانید است که بزرگترینشان مسند امام احمد حنبل در شش جلد و هر جلد پانصد صحفه از نوع برگه های بزرگ و با حروف دقیق و ریز می باشد در این مسند روایات هر صحابی به طور جداگانه جمع اوری شده است و در این مجموعه ها تعالیم احوال و سیرت رسول الله بدون در نظر گرفتن ترتیب موضوعی وجود دارد .

مصدر سوم:
کتب مغازی است مهمترین مطالب این کتب غزوه های نبوی است ضمن اینکه این نوع کتابها حاوی مطالب دیگر نیز می باشد .
از تألیفات قدیم در باب مغازی می توان کتب ذیل را نام برد :
1- مغازی عروه ابن زبیر متوفی سال 94هجری
2-مغازی زهری متوفی 124ه.
3-مغازی موسی بن عقبه متوفی سال 141ه.
4-مغازی ابن اسحق متوفی سال 150ه.
5-مغازی زیاد البکای متوفی سال 182ه
6-مغازی واقدی متوفای سال 207هجری
و غیره.

مصدر چهارم:
کتابهای تاریخ اسلامی است که با سیرت نبوی آغاز می شوند و از مهمترین و صحیحترین و در ضمن ضخیمترین آنها می توان کتب ذیل را شمرد:
1-طبقات ابن اسعد
2-تاریخ الرسل و الملوک از امام جعفر طبری
3-تاریخ صغیر و تاریخ کبیر از محمد ابن اسماعیل بخاری
4-تاریخ ابن حبان
5-تاریخ ابن خثمیه بغدادی متوفی سال 229هجری
و غیره .

مصدر پنجم:
کتاب هایی است که پیرامون معجزات نوشته شده است، تحت عنوان کتاب های الدلائل. در این زمینه کتاب های ذیل را ملاحظه فرمایید :
1-دلائل النبوه تألیف ابو اسحق حربی متوفی سال 276هجری .
2-دلائل النبوه از ابن قتیبه متوفی سال 276ه.
3-دلائل النبوه تألیف امام بیهقی متوفی سال 430ه.
4-دلائل النبوه تألیف ابو نعیم اصفهانی متوفی سال 430ه.
5-دلائل النبوه تألیف ابو القاسم اسماعیل اصفهانی متوفی سال 535ه.6
-کتاب الخصائص الکبری تألیف جلال الدین سیوطی متوفی 911ه. که ضخیم ترین و مفصل ترین کتاب در این زمینه است .

مصدر ششم: کتاب الشمائل است. این کتاب ها منحصر در بیان اخلاق و عادات و فضائل و تمام معمولات پیامبر از صبح تا شب و از شب تا صبح می باشد .
1-نخستین کتاب در این زمینه کتاب الشمائل تألیف علامه حافظ ترمذی می باشد و علمای بزرگ بر این کتاب توضیحات و شروح نوشته اند که ضخیم ترین شان کتاب الشفا فی حقوق المصطفی است، تألیف قاضی عیاض و علامه شهاب الدین الخفاجی شرحی بر این کتاب به نام نسیم الریاض نوشتند.
و علمای دیگر نیز در این زمینه کتابهایی نوشتند که می توان کتب ذیل را از آن جمله نام برد
2-شمائل النبی تألیف ابی العباس مستغفری متوفی سال 439 هـ.
3-النور الساطع تألیف ابن مقری غرناطی متوفی سال 552هـ.
4-سفر السعاده تألیف مجد الدین فیروز آبادی متوفی سال 812هـ.
علاوه بر آنچه بیان شد کتاب های دیگری نیز وجود دارد که برخی از علماء سلف پیرامون احوال مکه معظمه و مدینه منوره تألیف کردند و در این نوع کتاب ها تمام آنچه در این دو شهر مقدس وجود دارد اعم از اماکن و دره ها و کوهها و زمینهای اختصاصی بیان شده است. در این کتابها با شروح آنچه مربوط به رسول الله(ص) است اسامی نخستین کسانی که امارت این شهر را به عهده داشته اند ذکر شده است ..
نخستین کتاب ها در این موضوع اخبار مکه تألیف ازرقی متوفی سال 223هـ و کتاب اخبار مدینه تألیف عمر بن شبه متوفی 268هـ. و اخبار مکه تألیف فاکهی و اخبار مدینه تألیف ابن زباله بوده است .
اسامی تعدادی از کتاب های سیرت و آنچه در این زمینه در گذشته تألیف شده است خدمتتان عرض کردم مسلماً از آنچه بیان شد می توان به اهمیت سیرت در تاریخ پی برد و نباید فراموش کرد که محدثین و خلفای اسلامی تنها به حفظ روایات و به قید کتابت در آوردن آنها اکتفا نکردند بلکه خلفا و امرا در زمان خویش مراکزی را برای علما و ائمه بزرگ جهت تدریس حدیث در نظر گرفته بودند. آنها به این منظور ساختمانهایی را در محوطه مساجد بنا کرده بودند که معلمین و مدرسین بزرگ در آنها مشغول تعلیم مغازی پیامبر بودند .
عاصم بن عمر نوه ی حضرت قتاده آن صحابی مشهور در مسجد دمشق بنا بر دستور خلیفه اموی عمر بن عبد العزیز مشغول تدریس بود آنچه نویسندگان در مورد سیرت پیامبر از زمان رسالت تا امروز در نقاط مختلف اسلامی و غیر اسلامی به اکثر زبان های جهان نوشته اند به هزار ها نسخه می رسد و تنها آنچه به زبان اردو نوشته شده است تازه قطع نظر از آنچه مسلمانها در این زمینه نوشته اند و شاید تألیف آنها ناشی از محبت زیادی که با پیامبر دارند و این عمل را برای خود ذخیره ی اخروی می دانند جای دارد نویسندگانی را ملاحظه فرمائید که به نبوت و رسالت پیامبر ایمان و یقین ندارند و در عین حال پیرامون سیرتش دست به قلم بردند و کتاب نگاشتند .
در هند با وجود اختلاف ملتها اعم از هندو، سیک، برهمه نمونه های زیادی از علمای شان پیرامون سیرت رسول الله (ص) کتاب نوشتند .
اروپائیها که به اسلام معتقد نیستند و به رسالت محمد (ص) ایمان ندارند آنها هم از نوشتن پیرامون سیرت رسول الله فرو گذار نکردند حتی مبلغین مسیحی و مستشرقین به خاطر اشباع علمی و توجهی که به تاریخ دارند در این زمینه دست به قلم بردند و تألیفاتشان به چندها کتاب می رسد .
من آماری در مجله ی المقتبس مجله ای که چهل سال پیش در دمشق منتشر می شد خواندم در مجله ی مزبور تألیفات پیرامون سیرت رسول الله (ص) به زبانهای مختلف اروپایی به 1300کتاب رسیده بود و اگر کتابهایی که در خلال این 40 سال از چاپخانه های اروپایی به طبع رسیده است به رقم بالا بیفزاییم ناگزیر به تعداد زیادی خواهد رسید .
مرجلیوس استاد زبان عربی در دانشگاه آکسفورد در سال 1905 م کتابی را تحت عنوان محمد منتشر نمود. وی در این کتاب رسول الله (ص) را در سلسله ی عظمای جهان در آورده است. اگر چه کتابش را به قصد تجلیل و ستایش از رسول الله (ص) ننوشته است و شاید هم تا به حال هیچ نویسنده ای به زبان انگلیسی کتابی اهانت آمیزتر نسبت به رسول الله (ص) از آنچه در این کتاب آمده است ننوشته باشد .
مرجلیوس در این کتاب کوشیده تا تمام آنچه به سیرت مقدس رسول الله (ص) مربوط است زشت جلوه داده و اسانیدش را تردید نماید او از هیچ کوششی در نقص آنچه تاریخ ثبت کرده است و معارضه با آنچه محققین منصف تحقیق کرده اند دریغ نکرده است. با وجود این او چاره ای ندیده است جز اینکه در مقدمه ی کتابش اعتراف نماید که اسامی نویسندگان سیرت محمد (ص) بیشمار است و آنها افتخار می کنند که با در آمدن در حلقه ی نویسندگان سیرت محمدی به خویش مجد و عظمت بخشند .
جون دیون بورت در سال 1870م کتابی تحت عنوان ِ معذرت از محمد و قرآن به زبان انگلیسی پیرامون سیرت رسول الله نوشت .. در این کتاب خواننده در بدو امر گمان می کند که نویسنده کتابش را با انگیزه ای اخلاص و انصاف نوشته است. او در مقدمه ی کتابش می نویسد: شکی نیست که در بین فاتحان و قانونگذاران فردی که زندگیش مفصلتر و کامل تر از زندگی محمد باشد یافت نمی شود .
ریورنت باسورث سمیت عضو دانشکده ی تثلیث سخنرانیهایی را در آکسفورد در سال 1874م تحت عنوان محمد و محمدی ها در یکی از سازمانهای بریتانیای بزرگ ایراد کرد. این مجموعه به صورت کتابی شدید الحن بر شخصیت رسول الله در آمد. در کتاب مزبور چنین آمده است: هرچه پیرامون دین گفته می شود آغازش را جهل فرا گرفته است که متأسفانه این نظریه بر آئینهای سه گانه بودا و کنفوسیوس و زرتشت و و بر افرادش که ما آنها را تاریخی میدانیم صادق می آید. ما از پیشگامان دعوت معلومات کمی داریم. آنچه ما از افراد بعدی می دانیم کسانی که در راه نشر عقائد گذشتگان کوشیدند بیشتر است نسبت به آنچه از افراد نخستین دعوت می دانیم .
معلومات ما از زندگی زرتشت، کونفو سیوس به مراتب کمتر است از آنچه از رسولان و سقراط میدانیم و به همین شکل معلوماتمان از بودا و موسی به مراتب کمتر است از آنچه از امبرس می دانیم. از سیرت حضرت عیسی مقدار کمی می دانیم پاره ای که ابعاد کمی از زندگی متنوع و طولانی حضرت عیسی را شامل است .
مگر کسی می تواند از زندگی سی ساله ی حضرت عیسی که در واقع زمینه ساز آن سه سالی است که ما اکنون در اختیار داریم کشف نماید او یک سوم جهان را از خواب غفلت بیدار کرد و شاید بیشتر از این را هم در سال آینده آگاه سازد، ولی زندگی وی همچنان در خفا است و این در حالی است که شدیداً مورد نیاز است و از طرفی زندگی اش متأسفانه توأم با محالات و ممکنات است. از بسیاری صفحات زندگی حضرت عیسی کاملا بی خبریم . مثلاً از مادر حضرت عیسی و از زندگی خانوادگیش چه می دانیم؟ و از یارانش و همراهان نخستین حضرت عیسی چه می دانیم. او با اصحابش چگونه برخورد می نمود؟ پیام روحبخش او چگونه به تدریج ظهور می کرد؟ و مردم چگونه با دعوت و رسالتش مواجه شدند؟ سوالهایی که در ذهن وجود دارد و تا قیامت کسی پاسخگو نیست .
اما اسلام کاملاً روشن است برای هیچ کس چیزی پنهان نیست در اسلام هیچ نوع ابهامی وجود ندارد و همه چیز در تاریخ روشن است. تاریخ درست اسلام در دست مردم است. آنها محمد را چنان می شناسند که لوتر ماتن را می شناسند و آن چه مورخین نخستین از اسلام نوشته اند هرگز با افسانه ها محالات و خرافات آمیخته نیست. اگر پاره ای از آن ملاحظه شود به خوبی می توان حقائق تاریخی را در آن تشخیص داد. اینجا هیچ کس نمی تواند خود و دیگران را فریب دهد. همه چیز چون خورشید روشن و همه چیز زیر شعاعش واضح می شود .
مسلمانان در مورد سیرت پیامبر بیش از هزاران کتاب نوشته اند و همچنان مشغول تألیف هستند و هر کتابی که پیرامون سیرت نبوی نگاشته شده یقیناً بیانش واضح تر و روایتش موثق تر است از آنچه مورخین پیرامون سیرت و حکایت پیامبران نوشته اند. نخسیتین کتاب های سیرت پیامبر را از نویسندگانشان صد ها و هزاران شاگرد فرا گرفتند به گونه ای که کاملاً مطالب را درک نمودند هیچ کلمه ای غامض و عبارت پیچیده را جای نگذاشتند مگر این که رفع ابهام و اشکال نمودند .
اولین کتاب موجود در باب حدیث نبوی (موطا) امام مالک بن انس که ششصد نفر از دانش آموزان کتاب را از وی شنیدند. در بین آنها خلفاء و والیان و علما و ادبا و زاهدان و عابدان وجود داشتند .
کتاب الجامع الصحیح تألیف محمد ابن عبد الله اسماعیل بخاری: شصت هزار عالم کتاب مزبور را از امام فربری یکی از شاگردان وی فرا گرفتند.
آیا در جهان آئینی وجود دارد که پیروانش تا این اندازه دقت نمایند و تا این حد نسبت به آن چه مربوط به پیامبرشان و سیرت وی هست اهتمام بورزند؟ و آیا در این باب اثری صحیح تر و موثق تر از آنچه پیروان محمد (ص) بجای گذاشتند وجود دارد؟ آیا غیر از اسلام اینگونه مورد تأیید تاریخ می باشد؟
آیا تاریخ چنان چه جزئیات سیرت محمد (ص) رسول الله را حفظ کرده است جزئیات سیرت پیامبری دیگر را نیز حفظ کرده است: خیر هرگز.

--------------------------------------------------

منبع : در جستجوی الگو
مولف: استاد سید سلیمان ندوی
مترجم: عبدالحکیم عثمانی
انتشارات: نشر احسان 1380