قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

خلافت امیر المؤمنین عبدالله بن زبیر رضی الله عنه

1 ) - اسم و نسب و کنیه و ذکر بعضی از فضایل او:

او عبدالله بن زبیر بن العوام بن خویلد بن أسد بن عبدالعزی بن قصی بن کلاب بن مره، امیر المؤمنین و پسر حواری (باجناق) رسول الله صلی الله علیه و سلم بود. مادرش أسماء بنت أبی بکر رضی الله عنها می فرماید: در مکه حامله شده و در حالی که عبدالله در شکم داشت به مدینه هجرت کرد تا اینکه به قباء رسید و در آنجا وضع حمل کرد و عبدالله به دنیا آمد و رسول الله صلی الله علیه و سلم تشریف آوردند و عبدالله را در دامن رسول الله صلی الله علیه وسلم گذاشتم و پیامبر خرما را با دهان نرم کرده و آن در دهان ابن زبیر گذاشت و از آب دهان مبارک خود به در دهان ابن زبیر قرار داد و برای او دعا برکت کرد. عبدالله اولین طفلی بود که در دولت اسلامی به دنیا آمد که این ولادت او باعث خوشحالی مهاجرین و انصار شد.

او بعد از هفت سالگی یا هشت سالگی نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم آمده و با او بیعت کرد ؛ پدرش زبیر بن العوام جزء یکی از ده نفری است که پیامبرصلی الله علیه و سلم بشارت بهشت را به آنها داده است و یکی از اعضای شورای خلیفه بود که عمر آن را تشکیل داده بود. و مادرش دختر ابوبکر صدیق رضی الله عنها و خواهر عائشه همسر پیامبر صلی الله علیه و سلم می باشد. اسماء بنت ابی بکر جزء زنان سبقت گرفته در دین اسلام است ؛ که تاریخ اسلامی مواقف و مشاهدات او را ستوده است. از جمله ی این شجاعتها و رشادتهای او در غزوه یرموک می باشد که همراه همسر و فرزندش عبدالله شرکت داشت.

ابن زبیر رضی الله عنه از جمله کسانی بود که در فتنه قتل عثمان از او دفاع کرد و از عثمان اجازه خواست تا با شورش گران مبارزه کند و لکن عثمان بر این امر موافقت نکرد.

2 ) - مهمترین صفات ابن زبیر رضی الله عنه:

ابن زبیر شخصی لاغر اندام، با قامتی نه چندان بلند بود. در پیشانی اش اثر سجده نمایان می شد و بسیار روزه می گرفت و عبادت و قیامش بسیار طولانی بود. ریش هایش خفیف بوده و در صورتش موی چندانی پیدا نمی شد. او عالمی عابد و دارای ابهت و وقار خاصی بود ؛ بسیار خاشع و متواضع و سیاستش بسیار قوی بود واز مهمترین صفاتش:

الف ) - فقه و علم:

ابن زبیر جزء یکی از چهار نفری (ابن عمر ؛ ابن زبیر، ابن عباس، عبدالله بن عمرو ) بود که در امور دین فتوا می داد. امام بخاری 6 حدیث و امام مسلم 2 حدیث از او روایت کرده اند. ابن زبیر از جمله کسانی بود که زیاد بر خاله اش عائشه رضی الله عنه وارد می شد و فقه و حدیث از او فرا می گرفت. و نشستن او با ام المؤمنین عائشه رضی الله عنه بر تقوا و علم و عبادت او می افزود.

ب ) عبادت و تقوای او:

روایات و احادیث زیادی در حرص ابن زبیر برای عبادت از نماز و روزه و.... ذکر شده است تا حدی که گفته می شود در این مورد به تواتر رسیده است. ابن مجاهد می گوید: کسی مانند او در عبادت توان ایستادن را نداشت. و می گوید: یک بار سیلی آمد و سراسر کعبه آب فرا گرفت، ولی باز هم او در همان حال شنا کنان طواف بیت الله را انجام می داد و عبدالله رضی الله عنه هر وقت به نماز ایستاد، دنیا و مشاغل آن را به فراموشی می سپرد ثابت بنانی خشوع او را وصف می کند و می گوید: ابن زبیر پشت مقام نماز می خواند، مانند چوبی نصب شده ای بود که اصلا حرکت نمی کرد. و همچنین روایت شده که ابن زبیر در حجر اسماعیل نماز می خواند و سنگ و آتش پرتاب شده از منجنیق به لباس او اصابت کرده بود ولی او همچنان مشغول عبادت پروردگارش بود.

در روایت دیگر نقل شده است: که یک روز ابن زبیر رضی الله عنه در حال نماز خواندن بود که ناگهان ماری از سقف خانه افتاد و به دور شکم فرزندش هاشم پیچید، ناله و فریاد زنان بالا رفت تا اینکه مار را کشتند و فرزندش سالم ماند و همه این حوادث و ناله و فریاد در خانه او رخ داد اما ابن زبیر هم چنان در نمازش بود و از ماجرا با خبر نشد تا اینکه سلام نماز را داد. هر چه قدر از زهد و ورع ابن زبیر بگوییم باز هم کم گفته ایم، تا جایی تقوای ابن زبیر زبان زد مردم زمانش شده بود ؛ او کسی بود که اولین چیزی که بعد از تولد به شکمش رسید، آب دهان مبارک رسول الله صلی الله علیه و سلم بود. و آیا چنین شخصی جزء این می تواند باشد؟

ج ) - جرأت و شجاعت ابن زبیر:

عثمان بن طلحة می گوید: ابن زبیر در شجاعت و عبادت و بلاغت، کسی توان مسابقه با او را نداشت. شجاعت او در معرکه یرموک، حصار قستنطنیه، فتح افریقا و دفاع از خلیفه سوم عثمان رضی الله عنه معروف و زبانزد همه بود.

د ) - کرم و بخشش او:

ابن زیبر رضی الله عنه شخصی کریم و مهمان نواز بود و حقوق رعیت را به نحو احسن ادا می کرد و کسی که مستحق تر بود بیشتر ادا می کرد و بخشش و عطای او همیشه به طریق مشروع بود و از اسراف و تبذیر دوری می جست و این منهج کسانی است که از سنت تبعیت می کنند. ابن زبیر رضی الله عنه منهج خلفاء راشدین را گرفته و به آنچه که در دستش بود، فکر می کرد مال بیت مال است و باید به نحو صحیح مصرف شود.

3 ) - بیعت کردن مردم با عبدالله ابن زبیر رضی الله عنه:

بعد از وفات یزید بن معاویه کسی برای امر خلیفه وجود نداشت و اگر برای فرزندش معاویه وصیت کرده باشد باز هم کافی نیست، چون بیعت، بدون شورا کافی نیست و گذشت از این، بیعت معاویه بن یزید فقط بامردم دمشق خلاصه شده بود نه جای دیگر.

با این وجود زندگی معاویه بن یزید طول چندانی نکشید و خلافت بعد از خودش را به امر شورا سپرد. در این زمان اکثر مناطق اسلامی با ابن زبیر بیعت کردند ؛ از جمله این مناطق: حجاز، عراق تا دورترین نقطه ی آن، مصر، دمشق بوسیله ضحاک بن قیس، بلاد مغرب وبیشتر بلاد شام و.... را می توان ذکر کرد. در آن زمان ابن زبیر به عنوان خلیفه ی شرعی دیار اسلامی مطرح شد و جزء تعداد اندکی از شهر ها بقیه ی مناطق با او دست بیعت دادند و در مقابل ابن زبیر برای همه این مناطق والی و حاکم به عنوان نماینده خود تعیین کرد. و مردم او را خلیفه مسلمین می دانستند، به همین خاطر بسیاری از مؤرخین و علماء بیعت ابن زبیر را یک بیعت کامل و شرعی تلقی می کنند، و خروج مروان بن حکم و پسرش عبدالملک را غیر شرعی می دانند. امام ذهبی نیز خلافت ابن زبیر را شرعی دانسته و او را امیرالمؤمنین می داند. عبدالله بن عمر از جمله کسانی بود که بیعت خود را با ابن زبیر صراحتا بیان کرد و او را خلیفه شرعی وقت دانست.

  4 ) - خروج مروان بن حکم از اطاعت ابن زبیر:

مروان نه تنها با ابن زبیر بیعت نکرد بلکه به شکلهای مختلف با او مبارزه کرد، که از جمله ی آنها:

- بر گرداندن مصر به امویان

- سعی و تلاش برای باز گرداندن عراق و حجاز به امویان

- انتخاب عبدالملک و عبدالعزیز به عنوان ولی عهد و جانشین خود

- مبارزه و نبرد با یاران ابن زبیر در شام و وقوع معرکه مرج راهط: که بین یاران ابن زبیر و مروان بن حکم رخ داد و تا 20 روز ادامه یافت و سر انجام به پیروزی مروان و شکست یاران و نمایندگان ابن زبیر در آن مناطق انجامید.

بدینوسیله مروان بعد از پیروزیش در معرکه مرج راهط نفوذ خود را بیشتر کرده و در جمادی الآخر سال 65 هجری مصر را به دولت اموی باز گرداند و دو ماه در آنجا اقامت ورزید تا اوضاع شهر را سر و سامان داد و فرزندش عبدالعزیز را والی مصر قرارداد، بعد از رجوع مروان از مصر دو لشکر را برای به حمله به ابن زبیر آماده کرد تا آنها را عازم عراق و حجاز کرد، اما این حملات در عهد مروان چندان  کار ساز نبود و مصعب بن زبیر که در عراق بود، توانست این حملات را خنثی کند.

ترجمه و تحقیق: أبو أنس

سایت عصر اسلام

www.IslamAge.com

مراجع و مصادر:

1 -الدولة الأمویة _ تألیف دکتر علی محمد صلابی

2- سير أعلام النبلاء - تأليف: الذهبي - تحقيق شعيب الأرناؤوط

3- الدولة الأموية عوامل الإزدهار وتداعيات الإنهيار- تالیف دکترعلي محمد الصًّلاَّبيَّ

4- تاريخ الإسلام السياسي والديني والثقافي والاجتماعي - تألیف: دکتر حسن ابراهيم حسن

5- البدایة و النهایة - ابن کثیر